check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 12-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero

Zitation: SDS VD D 1 12-1

Lizenz: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jaquette de Clause, de Vufflens-la-Ville

1469 Dezember 10 – 1470 Januar 18. [Château d’Ouchy]

Jaquette de Clause de Vufflens-la-Ville comparait le 10 décembre 1469 devant le vice-inquisiteur Thomas Gogat, représentant Victor Massenet, pour être interrogée. Comme le châtelain d’Ouchy Pierre Mayor figure parmi les témoins, on peut peut-être en déduire que Jaquette est détenue dans le château épiscopal d’Ouchy. Au cours de ce premier interrogatoire, Jaquette est confrontée à ses deux beaux-fils Antoine et Mermet de Clause, déjà convaincus d’hérésie, qui prétendent avoir vu leur marâtre à des sectes d’hérétiques. Malgré quatre monitions accordées entre le 11 et le 13 décembre, l’accusée n’avoue toujours rien et la sentence interlocutoire doit être prononcée le 14 décembre 1469. Mais ce jour-là, il n’y a eu ni sentence interlocutoire ni torture. Le procès-verbal suivant ne date que du 18 janvier 1470. Jaquette est d’abord interrogée par le vice-inquisiteur Thomas Gogat, puis le procureur de la foi – dont le nom n’est pas donné – requiert la torture. Elle ne passe toutefois pas aux aveux, mais demande à être relâchée jusqu’au lendemain, disant vouloir tout avouer à ce moment-là. Il n’y a pourtant pas d’autres auditions : le reste du cahier, les pages 201–206 du registre Ac 29, sont restés vierges.

Ce procès inachevé témoigne de tensions entre la ville de Lausanne d’une part, et l’inquisition et l’évêque d’autre part. L’inculpée est originaire de Vufflens-la-Ville, qui n’est pas une terre épiscopale ; or l’évêque (en l’occurrence son administrateur Barthélemy Chuet) la fait incarcérer dans son château épiscopal d’Ouchy et tente ainsi « d’étendre son bras vers un village dont la juridiction ne lui appartient pas » (Utz Tremp 2007, p. 247).

Les actes du procès intenté contre Jaquette de Clause occupent les pages 196 à 207 du registre Ac 29 ; les pages 197 et 201 à 206 ont été laissées en blanc. Les actes sont incomplets, car l’affaire a probablement été interrompue en cours de procédure. Seuls nous sont parvenus les quatre premiers interrogatoires, ainsi qu’une cinquième séance au cours de laquelle est notamment prononcée la sentence interlocutoire condamnant l’accusée à subir la torture. Les actes sont rédigés d’une main anonyme. Au dos du cahier (p. 207), on trouve les annotations « Extra Lausannam » (d’une autre main anonyme, plus cursive) et « Nichil facit ad factum ».

Editionstext

[Registraturvermerk am linken Rand von Hand des 20. Jh.:] 1469Datum: 1469


Sequitur processus JaquetePerson: relicte
Junodi de ClausoPerson: , de hereticeBegriff:
pravitatis suspecta.

[S. 197]Seitenumbruch
[S. 198]Seitenumbrucha

JhesusPerson: MariaPerson:

Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo nono et
die decima mensis decembris
Originaldatierung: 10.12.1469
presentibus honorabilibus viris
dominis Petro ProdonPerson: curatoBegriff: Sancti StephaniOrt: LausannensisOrt: , Johanne CroserensPerson: 1
locumtenente domini ballivi LausannensisOrt: , GGirardo CurnilliatPerson: psalterioBegriff: LausannensiOrt: , Gaudo
Vicent
Person:
maiorKorrigiert: maiorebBegriff: LausLausannensiOrt: , presentibusque nobilibus viris PPetroPerson: 2 et Amedeo
Mayor
Person:
3 necnon Stephano ClavelliPerson: et HHenrico SecrestantPerson: , personaliter
constituta JaquetaPerson: relicta Jenodi de ClausoPerson: , per reverendum
patrem fratrem Thomam GogatiPerson: vicariusBegriff: reverendi patris fratris Victoris
Maceneti
Person:
sacre theologie professorisKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: professorisc, ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: ,
heretice pravitatis inquisitorisBegriff: in civitatibus et diocesibus
LausannensiOrt: , GebennensiOrt: , SedunensiOrt: ac alibi auctoritate apostolica specialiter
deputati ;
Interrogata primo si sciret casum propter quem esset
detenta, que dixit quod quidam dominus sacerdos4 posuit sibi manum
supra pro fide5 ; quare fuit monita pro prima monicioneBegriff: quatenus
si sciret aliquid de dicto casu quod confiteretur, sibi presentando misericordiam
Ecclesie ; que dixit se nichil scire.
Eo tunc fuit ibi adductus
Anthonius de ClausoPerson: de heretica pravitate convictus, qui fuit
interrogatus an cognosceret aliquid prefatam mulierem ; qui Anthonius
dixit : « Ista est noverca mea quam vidi in sectaBegriff: hereticorumBegriff: , videlicet
apud Vufflens villamOrt: , quare rogo ipsam quod ipsa confiteatur »
.
Que JaquetaPerson: renuit numquam fuisse cum dicto AnthonioPerson: in dicta secta.

Paulo post fuit adductus Mermetus de ClausoPerson: de dicto casu
convictus, qui eciam fuit interrogatus utrum cognosceret prefatam mulierem.
Qui dixit quod sic, dicendo : « Ista est noverca mea quam vidi in
secta hereticorum »
. Que JaquetaPerson: ut prius renuit fuisse. Quare fuit
assignata ad diem crastinam pro secunda monicioneBegriff: .

Die undecima mensis supradicti annoOriginaldatierung: 11.12.1469 quo supra per reverendum
dominum vicarium supradictum in presencia domini Benedicti JolyPerson: capellaniBegriff:
et Girardi FabriPerson: clericiBegriff: fuit interrogata prefata JaquetaPerson: an esset aliquid
advisata, et fuit monita pro secunda monicione quatenus si sciret
aliquid de dicto casu quod confiteretur, sibi presentando misericordiam
Ecclesie ; que JaquetaPerson: ut prius dixit se nichil scire.
Quibus
auditis fuit assignata ad diem crastinamDatum: 12.12.1469 pro tercia monicioneBegriff: .
[S. 199]Seitenumbruch

Die xii mensis decembris annoOriginaldatierung: 12.12.1469 quo retro presentibus venerabilibus
et circonspectis viris dominis Suffredo de ArciisPerson: 6 cantoreBegriff:
canonico LausannensiOrganisation: , Johanne AndreePerson: , Bonefacio FabriPerson: officialiBegriff: LausannensiOrganisation: ,
Johanne AssentyPerson: et H.Henrico de EscublensPerson: canonicisBegriff: LausannensibusOrganisation: presentibusque
honorabilibus viris dominis Johanne LucratorisPerson: 7 curatoBegriff: de CrissierOrt: ,
et JaJacobo BugnynPerson: capellanoBegriff: LausannensiOrganisation: , Johanne GrantPerson: clericoBegriff: , et pluribus
aliis personis fidedignis, per reverendum in ChristoPerson: patrem et
dominum dominum d nostrumUnsichere Lesunge episcopum et comitem administratorem8
auctoritate apostolica tocius episcopatus LausannensisOrganisation: , necnon per reverendum patrem
fratrem Thomam GogatiPerson: vicarius reverendi patris fratris Victoris
Maceneti
Person:
ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , sacre theologie professoris
hereticeque pravitatis inquisitoris in civitatibus et diocesibus
LausannensiOrt: , GebennensiOrt: , SedunensiOrt: ac alibi auctoritate apostolica specialiter
deputati ;
interrogata primo prefata JaquetaPerson: an
esset aliquid advisata, et fuit monita pro tercia monicioneBegriff:
quatenus confiteretur casum suum, sibi ut prius presentando misericordiam
Ecclesie. Que JaquetaPerson: ut prius dixit se nichil scire.
Quare
fuit assignata ad diem crastinamDatum: 13.12.1498 pro quarta monicioneBegriff: , etcAbkürzung.

Die xiii mensis decembris annoOriginaldatierung: 13.12.1469 quo retro presentibus venerabilibus viris
dominis JoJohanne AssentyPerson: canonico LausannensiOrganisation: , JoJohanne PordollietiPerson: , JaJacobo BugnynPerson:
et JaJacobo BaleysonPerson: capellanis Lausannensibus, necnon nobilibus viris
Petro MayorPerson: castellanoBegriff: OchiaciOrganisation: , G.Abkürzung DepontPerson: 9 et Johanne
Maceneti
Person:
10 clericoBegriff: , per reverendum dominum vicarium supradictum
interrogata prefata JaquetaPerson: et monita pro quarta
monicione de gracia speciali, primo an esset aliquid
advisata et si vellet aliqua confiteri. Que dixit
quod de dicto casu nichil scit.
Quare fuit assignata
ad diem crastinamDatum: 14.12.1498 ad audiendum interloqutoriamBegriff: .11

Anno quo supra et die jovis post festum Sancti AnthoniiPerson: Originaldatierung: 18.1.1470
personaliter constituta prefata JaquetaPerson: per reverendum patrem
fratrem Thomam GogatiPerson: viceinquisitoremBegriff: supradictum interrogata
primo an ipsa sit aliquid advisata et si cognoscat
aliquid Johannem de ClausoPerson: 12 et si ipsa sciat si ipse JohannesPerson:
fuerit umquam detentus in carcere LausannensiOrt: . Que dixit quod
nescit nisi quod audivit dicere quod semel ipse fuit detentus.
[S. 200]SeitenumbruchEt aliud nescit.
Quibus auditis petiit procurator fideiBegriff: 13 ipsam
decerni et declarari tortureBegriff: subiciendam fore donec
et quousque veritas ab ore suo oriatur.
Quo audito
reverendus pater frater Thomas GogatiPerson: viceinquisitor legit
sentenciam in hunc modum qui sequitur : Federzeichnung« ChristiPerson: nomine invocato
a quo omne rectum procedit judicium »
, etcAbkürzung.
Qua lecta petiit
procurator fidei exequcioni demandari.
Quequidem sentencia
incontinenti fuit executa. Posita et modicum a terra levata
nichil tamen voluit confiteri sed rogavit quod relaxatur donec ad
diem crastinam et ipsa confiteretur.
Que fuit relaxata et assignata
ad diem crastinam ad se advisandum alias ad continuandum.
Datum
in presencia nobilis viri Petri MayorPerson: castellani OchiaciOrganisation: , Johannis
Gubeti
Person:
burgensisBegriff: LausannensisOrganisation: , Johannis MacenetiPerson: , Girardi FabriPerson: et Johannis
Bandeti
Person:
, testibus ad premissa vocatis, die et anno quibus supra.
[S. 201]Seitenumbruch
[S. 202]Seitenumbruch
[S. 203]Seitenumbruch
[S. 204]Seitenumbruch
[S. 205]Seitenumbruch
[S. 206]Seitenumbruch
[S. 207]Seitenumbruch
f–ExExtra LausLausannamOrt: Hinzufügung auf dem Umschlag oben von anderer Hand–f
g–Nichil facit ad factum.Hinzufügung auf dem Umschlag in der Mitte von Anlagehand (A)–g

Anmerkungen

  1. Hinzufügung am linken Rand von Hand des 20. Jh.: 1469Datum: 1469.
  2. Korrigiert: maiore.
  3. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: professoris.
  4. Streichung durch einfache Durchstreichung: administratorem.
  5. Unsichere Lesung.
  6. Hinzufügung auf dem Umschlag oben von anderer Hand.
  7. Hinzufügung auf dem Umschlag in der Mitte von Anlagehand (A).
  1. Jean CroserensPerson: assiste aux séances des 19, 20 et 21 avril 1458Datum: April 1458 du procès contre Pierre dou ChanozPerson: (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 81, 84, 86, voir aussi Modestin 1999a, p. 334).
  2. Pierre MayorPerson: assiste au premier et au deuxième interrogatoire de Guillaume GirodPerson: en octobre 1461Datum: Oktober 1461 et quelques jours plus tard, à deux ou trois interrogatoires de Jeannette AnyoPerson: (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 123, 130, 136, 146, voir aussi Modestin 1999a, p. 328). À identifier probablement avec le donzel Pierre MayorisPerson: de Vufflens-la-VilleOrt: qui prête serment en tant que sautier en 1464Datum: 1464 (SDS VD B I, p. 250–251, n. 252).
  3. Amédée MayorPerson: , probablement parent (cousin ou neveu ?) de Pierre MayorPerson: .
  4. Il s’agit probablement du curé de Vufflens-la-VilleOrt: , Jean PordolietPerson: .
  5. C’est-à-dire qu’il l’a dénoncée voire même peut-être arrêtée pour hérésie.
  6. C’est Geoffroy des ArchesPerson: qui présida le plus souvent les réunions du chapitre dans la seconde moitié du XVe siècle, le prévôt et le trésorier étant généralement absents (Reymond 1912, p. 258).
  7. Jean LucratorPerson: assiste le 7 octobre 1461Datum: 7.10.1461 à l’ouverture du procès contre Guillaume GirodPerson: (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136.).
  8. Barthélemy ChuetPerson: , administrateur de l’évêché de LausanneOrganisation: de 1469–1472Datum: 1.1.1469 – 31.12.1472 (HS, I/4, p. 143). C’est lui qui interroge JaquettePerson: lors de la vacance épiscopale.
  9. Claude de PontPerson: est un notaire lausannois aux services de l’inquisition (1449Datum: 1449 et 1470Datum: 1470) et de la ville de LausanneOrt: (à partir de 1464Datum: 1464).
  10. Il est peut-être parent de l’inquisiteur Victor MassenetPerson: .
  11. Les actes sont incomplets, car l’affaire a probablement été interrompue en cours de procédure.
  12. Peut-être parent d’AntoinePerson: et de Mermet de ClausePerson: , beaux-fils de Jaquette de ClausePerson: .
  13. Le procureur de la foi n’est pas nommé.