check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 7-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero

Zitation: SDS VD D 1 7-1

Lizenz: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Pierre dou Chanoz, de Middes

1458 April 6 – 26. Château d’Ouchy

Pierre dou Chanoz, de Middes, comparait le 6 avril 1458 devant l’inquisiteur dominicain Raymond de Rue, au château d’Ouchy. Le vicaire épiscopal Pierre Creschom le rejoint le lendemain pour instruire la suite du procès. Après la troisième monition, le procureur de la foi produit trois procès d’hérétiques condamnés qui ont dénoncé Pierre, et demande une sentence interlocutoire pour le soumettre à la torture. Suite à quelques délais, la sentence interlocutoire est finalement rendue par la cour le 19 avril et exécutée immédiatement. L’inculpé avoue et dénonce au total 10 personnes (9 hommes et 1 femme). Le lendemain, en l’absence de l’inquisiteur, il se rétracte en privé devant le vice-inquisiteur Pierre Borrelli, mais il reprend ses aveux le 21 avril devant ce dernier, après avoir été à nouveau torturé. L’inquisiteur Raymond de Rue conclut le procès le 26 avril et la sentence [de mort par le feu] est rendue le 28 avril dans la cathédrale de Lausanne.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne un inculpé de l’actuel canton de Fribourg (Middes), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

Le procès de Pierre dou Chanoz occupe les pages 72 à 87 et 91 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier qui compte huit folios utilisés chacun des deux côtés (p. 72–87), un folio blanc (p. 88–89) et un folio qui sert de couverture dorsale (p. 90–91). L’ensemble du cahier porte la trace d’un pli vertical : les actes étaient donc à l’origine pliés en deux pour être rangés. Ils étaient ainsi entièrement protégés par la couverture dorsale, ce qui explique l’absence d’une page de couverture en tête du cahier. Le folio servant de couverture extérieure (p. 91) porte trois inscriptions : la première est l’intitulé du procès, tandis que les deux autres mentionnent des personnages qui renvoient aux affaires Anyo (1461) et Gappit (1464), ce qui démontre que les actes du procès n’ont pas été classés après l’exécution du condamné, mais consultés lors de procès ultérieurs. Ces deux dernières inscriptions, écrites perpendiculairement dans le sens inverse l’une par rapport à l’autre, semblent provenir de deux mains différentes, dont aucune n’est celle du notaire Soctens qui a consigné et annoté le texte du procès.

Ce texte est soigneusement mis sur papier. L’écriture est régulière et travaillée. Le texte ne compte que trois rajouts et très peu de ratures. Ces traits, ainsi que le taux relativement peu élevé de mots abrégés, indiquent qu’il s’agit d’une copie soignée, tirée de la minute pour être conservée et consultée. Le seul fait qui pourrait surprendre est le nombre peu élevé d’annotations marginales, soit cinq en tout. Cela s’explique cependant par la longue résistance que l’accusé oppose aux juges. Pour la première partie du procès, il n’y avait simplement rien à relever.

Editionstext

[Registraturvermerk am linken Rand von Hand des 20. Jh.:] 1458Datum: 1458

Sequitur processus Petri douz ChanozPerson: de MydesOrt: 1 parrochie de TorneyerOrt: Lausannensis diocesisOrt:

6 avril 1458

aAnno Domini millesimo CCCCmo quinquagesimo octavo, die jovis post festum Pasche que fuit sexta mensis aprilisOriginaldatierung: 6.4.1458 in castro OchiaciAusstellungsort: in magna aula eiusdem castri coram venerabili viro fratre Remondo de RotaPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: 2, inquisitore heretice pravitatisBegriff: in LausannensiOrt: , GebennensiOrt: et SedunensiOrt: diocesibus a sancta Sede appostolica specialiter deputato, personaliter constitutus Petrus douz ChanozPerson: de MydesOrt: , de heretica pravitate inculpatus vehementerque suspectus et quamplurimum diffamatusBegriff: , fuit per prefatum dominum inquisitorem interrogatus si sciret causam propter quam detinebatur, et juravit respondere veritatem super sanctis Dei euvangeliis. Qui respondit quod pro facto fidei.
Item fuit interrogatus si sciret se esse diffamatum de heresiBegriff: . Qui dixit quod sic, ab uno anno citra tantum.
Item fuit interrogatus si unquam aliquis sibi dixerit sive eum vocaverit hereticumBegriff: . Qui dixit quod non, excepto Johanne GrantPerson: dou ReposiouxOrt: 3 et Petro RenczazPerson: quos traxit in causam coram venerabili viro domino officialiBegriff: curie LausannensisOrganisation: . Que causa, ut asserit idem PetrusPerson: delatus, adhuc pendet indecisa.
Item fuit interrogatus si haberet aliquos emulos malivolos, odiosos vel suspectos. Qui dixit quod non.
Item fuit advisatus de misericordia Ecclesie, et eidem promissa [fuit]Auslassung, sinngemäss ergänztb casu quo suum vellet reatum sponte confiteri, et interrogatus quid sciret de sectaBegriff: . Qui dixit se nichil scire nec unquam fuisse hereticum.
Quibus peractis, prefatus dominus inquisitor eumdem PetrumPerson: delatum monuit caritative pro prima monicioneBegriff: , quatenus suum vellet reatum confiteri, et eum assignavit ad diem veneris crastinamDatum: Freitag, 7.4.1458, hora primeZeitspanne: morgens, ut interim se advisaret, et tunc ad confitendum suum reatum in facto pro quo detinebatur et alias procedendum [S. 73]Seitenumbruchin causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die, anno et loco prescriptis, presentibus venerabilibus et discretis viris dominis Francisco de TorculariPerson: canonicoBegriff: LausannensiOrganisation: et curatoBegriff: de TornyeOrt: , Guillelmo FabriPerson: curatoBegriff: Sancti StephaniOrt: LausannensisOrt: et Johanne CugnyatiPerson: capellanoBegriff: LausannensiOrt: ac Glaudio de CleryerPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

7 avril 1458

Anno quo supra, die veneris suprascripta que fuit septima mensis aprilisOriginaldatierung: 7.4.1458, hora primeZeitspanne: morgens in loco predicto vigore prescripte assignacionis coram venerabilibus viris fratre Remondo de RotaPerson: inquisitore predicto ac domino Petro CreschomPerson: in utroque jure bacalario, vicarioBegriff: in spiritualibus a reverendo in ChristoPerson: patre et domino domino Georgio de SaluciisPerson: Dei et appostolice Sedis gracia LausannensiOrganisation: episcopoBegriff: et comiteBegriff: , in hac parte specialiter deputato, comparuit personaliter prefatus Petrus douz ChanozPerson: delatus.
Qui fuit per quos supra interrogatus si esset advisatus ac vellet suum confiteri reatum. Qui dixit se nunquam deliquisse in facto heresisBegriff: quodque non erat hereticus, procuratore fideiBegriff: 4 petente eumdem PetrumPerson: torqueriBegriff: .
Quibus peractis, prememorati domini inquisitor et vicarius eumdem PetrumPerson: inquisitum monuerunt caritative pro secunda monicioneBegriff: , quatenus vellet suum reatum confiteri in facto pro quo detinebatur, sibi presentando ut alias misericordiam Ecclesie. [S. 74]Seitenumbruch Quiquidem PetrusPerson: inquisitus respondit prout supra se non esse hereticum. Et fuit idem PetrusPerson: per quos supra assignatus ad diem sabbati inmediate sequentem, hora vesperorumDatum: Samstag, 8.4.1458, ut interim se advisaret, tunc ad confitendum suum reatum – si vellet – ac alias procedendum in huiusmodi causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum anno, die et hora predictis, presentibus fratre Johanne VuiliezPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: 5 ac Glaudio de CleriezPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

12 avril 1458

Anno Domini millesimo IIIIc L octavo, die mercurii post dominicam de QuasimodoOriginaldatierung: 12.4.1458, hora vesperorumZeitspanne: abends, remissa a die sabbati precedentiDatum: Samstag, 8.4.1458 propter absenciam domini inquisitoris, coram prefatis dominis inquisitore et vicario personaliter constitutus Petrus dou ChanozPerson: delatus fuit per eosdem dominos inquisitorem et vicarium interrogatus si esset advisatus suum confiteri reatum in facto pro quo detinebatur. Qui dixit quod sic et incepit vacillare. Deinde dixit et respondit prout supra se nunquam deliquisse in facto fidei, procuratore fidei petente prout supra eum torqueri.
Quibus peractis, prenominati domini inquisitor et vicarius eumdem PetrumPerson: inquisitum monuerunt caritative pro tercia monicioneBegriff: , quatenus vellet suum reatum confiteri in facto pro quo detinebatur, et [S. 75]Seitenumbrucheumdem PetrumPerson: inquisitum assignaverunt ad diem veneris proxime sequentemDatum: Freitag, 14.4.1458, hora vesperorumZeitspanne: abends, ut interim se advisaret, et tunc ad confitendum suum reatum in facto pro quo detinebatur ac alias procedendum in huiusmodi causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum anno, die et hora predictis, presentibus fratre Glaudio RupPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: , Henrico de PraromantPerson: et Glaudio c de ClerierPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

14 avril 1458

Die veneris predicta que fuit quindecima mensis aprilis, hora vesperorumZeitspanne: abends, anno quo supraOriginaldatierung: 14.4.14586, in loco predicto coram venerabilibus viris dominis inquisitore et vicario prenominatis personaliter constitutus prefatus PetrusPerson: inquisitus vigore suprascripte assignacionis fuit per quos supra interrogatus si esset advisatus suum confiteri reatum. Qui respondit prout supra quod non erat nec unquam fuerat hereticus quodque de facto pro quo detinebatur nichil sciebat.
Quibus auditis, prefatus fidei procurator peciit per prefatos judices declarari dictum PetrumPerson: fore subiciendum questioni corporali, donec veritas ab ipsius PetriPerson: ore eruatur, actentis indiciis, infamiaBegriff: et accusacionibus laborantibus contra eumdem PetrumPerson: inquisitum ; in quarum accusacionum et inculpacionum probacionem prefatus fidei orthodoxe [S. 76]Seitenumbruchprocurator produxit tres processus in forma debita in quibus legitur eumdem Petrum douz ChanozPerson: inquisitum inculpatum de heresi. Quorum unus est PerrissonePerson: uxoris Johannis MoctetPerson: , convicte et combuste. Alius est Ysabelle dicte GomyeryPerson: , convicte et combuste. Tercius est Perrodi LambellynPerson: , convicti et combusti.
Quibus per prefatos dominos judices visis et auditis, fuit idem PetrusPerson: inquisitus interrogatus si vellet aliquid confiteri de facto pro quo detinebatur. Qui respondit quod non, cum de eo nichil sciat, ut asserit. Tandem prefatus fidei procurator peciit eum torqueri et super hoc interlloquiAuffällige Schreibung, actentis probacionibus predictis. Quiquidem d–dominiIn der Vorlage: dmniKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: diAbkürzung–d judices ipsos fidei procuratorem et inquisitum assignaverunt ad diem sabbati crastinamDatum: Samstag, 15.4.1458, hora vesperorumZeitspanne: abends, tunc ad dicendum causas, si quas habeant, quare petita per fidei procuratorem fieri non debeant, et alias procedendum in causa sive processu huiusmodi, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum anno, die, hora et loco predictis, presentibus e domino Guillelmo de GresyerPerson: capellanoBegriff: , Henrico de PraromantPerson: et Glaudio de ClerierPerson: , testibus ad premissa vocatis.

15 avril 1458

Die sabbati prescripta, annoOriginaldatierung: 15.4.1458, hora et loco prescriptis coram dominis judicibus prefatis personaliter constitutus Petrus dou ChanozPerson: [S. 77]Seitenumbruch fuit per prememoratos dominos inquisitorem et vicarium judices f si vellet confiteri suum reatum interrogatus. Qui respondit quod non, cum nichil sciat de heresi.
Item fuit interrogatus si quid proponere vellet contra fidei procuratorem, quare petita per eum fieri non debeant. Qui dixit quod non, supplicando tamen prefatos dominos judices, quatenus eidem dignentur prorogare terminum hodiernum usque ad diem lune g proxime futuramDatum: Montag, 17.4.1458, promictendo quod interim se advisaret.
Quiquidem judices, pietate moti, eidem inquisito prorogaverunt dictum terminum et assignaverunt eumdem inquisitum ad eamdem diem luneZeitspanne: Montag prout supra, procuratore orthodoxe fidei non consenciente, sed protestante de appellando.
Datum et actum die sabbati, hora et loco prescriptis, anno quo supraOriginaldatierung: 15.4.1458, presentibus nobili viro Petro de BalmisPerson: et Glaudio CharbaPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

19 avril 1458

Anno Domini millesimo IIIIc quinquagesimo octavo, die mercurii post dominicam de Misericordia DominiOriginaldatierung: 19.4.1458, remissa a die lune precedenteZeitspanne: Montag propter absenciam domini inquisitoris, coram prefatis judicibus personaliter constitutus Petrus douz ChanozPerson: inquisitus fuit per quos supra interrogatus si vellet suum confiteri reatum. [S. 78]Seitenumbruch Qui dixit se de facto pro quo detinebatur nichil scire.
Item fuit interrogatus si vellet aliquid proponere adversus fidei procuratorem, petentem eum torqueri. Qui dixit quod non.
Quo audito, prefati domini inquisitor et vicarius, actentis probacionibus predictis ac fidei orthodoxe procuratoris requisicione, suam in hunc modum qui sequitur tulerunt interloquutoriam sentenciamBegriff:  :

† ChristiPerson: nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, pro tribunali sedentes et solum Deum pre oculis habentes, per hanc nostram sentenciam quam de jurisperitorumBegriff: consilio ferimus in hiis scriptis pronunciamus, decernimus et declaramus te Petrum dou ChanozPerson: delatum questioni corporaliBegriff: subiciendum et torquendum fore, donec et quousque veritas ex tuo ore habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem et membrorum mutilacionem de quo sollempniter et expresse protestamur.

Quaquidem sentencia lata, ut prefertur, predictus orthodoxe fidei procurator ipsam sentenciam tanquam justam sanctam et equam approbavit et acceptavit eamdemque cum instancia qua potuit execucioni debite peciit demandari. Ad cuiusquidem fidei orthodoxe procuratoris peticionem et postulacionem fuit eadem sentencia interloquutoria execucioni demandata de mandato quorum supra judicum, et positus ipse Petrus douz ChanozPerson: ad cordamBegriff: .
Quo in corda existente et [S. 79]Seitenumbruch pendente, postulavit et requisivit quod reponeretur ad terram. Quo a corda remoto, fuit idem PetrusPerson: inquisitus interrogatusHinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichenh si vellet suum reatum confiteri. Qui dixit quod sic et dixit, ut sequitur :

Et primo dixit idem PetrusPerson: inquisitus et sponte confessus fuit quod paulo post guerram FriburgiOrt: 7 ipse fuit ductus per Anthonium AubremantPerson: ad sectam hereticorum loco dicto en VaubamOrt: 8 ubi ipse invenit magistrum secte in specie hominis nigri cui i–homagiumBegriff: Marginalie am linken Rand–i fecit homagium, obsculando eidem in culo genubus flexis, et in signum veri homagii dedit eidem unguem parvi articuli pedis sinistri. Et negavit Deum omnipotentem, virginem MariamPerson: et totam curiam celestem et cepit illum j–nomen magistriBegriff: Marginalie am linken Rand–j dyabolumBegriff: qui vocabatur MamietPerson: 9 in eius magistrum et verum dominum in presencia plurium k–complicesMarginalie am linken Rand–k de secta inter quos cognovit Petrum MoralatPerson: ipsius PetriPerson: inquisiti socerum, Anthonium JocetPerson: , Perrodum LambellynPerson: , YsabellamPerson: uxorem Petri GomyerPerson: , Vuillelmum NycodPerson: et Petrum NantermozPerson: .
Interrogatus de die, dixit quod quadam die jovisZeitspanne: Donnerstag, de nocteZeitspanne: nachts.
Dixit ulterius quod magister suus eidem promisit dare quinque solidosWährung: 5 Schillinge pro qualibet vice qua iret ad sectam quas jussit idem magister suus solvi dicto PetroPerson: inquisito per Vuillelmum NycodPerson: thesaurarium secte qui eidem inquisito solvit ipsos quinque solidosWährung: 5 Schillinge tribus vicibus.

Item dixit quod Anthonius AubremantPerson: apportavit ad sectam unum puerum masculum quem, ut dixit, ceperat apud RossanOrt: .

[S. 80]Seitenumbruch

Item dixit et sponte confessus fuit quod ipsi de secta occidunt pueros in cuna, stringendo ipsos per humeros sive per les flansSprachwechsel: Französisch.

Item dixit quod, faciendo homagium magistro suo, dictus MamietPerson: eius magister peciit ab eo quod sibi daret unam tibiam, qui eidem dare noluit, sed dumtaxat unguem parvi articuli pedis sinistri, prout jam superius dixit.

Item dixit et sponte confessus fuit quod in exitu secte ipsius statuunt unam aliam diem pro secta tenenda et eciam locum.

Item dixit quod hii qui non sunt in secta die assignata sunt atrociter verberati in alia secta, et ipsemet fuit multociens verberatus.

Item fuit interrogatus si vellet aliud confiteri. Qui dixit quod non protunc, quia non erat bene advisatus, sed peciit terminum ad se advisandum pro complendo suum processum.
Tandem prenominati domini inquisitor et vicarius judices eumdem PetrumPerson: inquisitum assignaverunt ad diem jovis crastinam, hora ortus solisDatum: Donnerstag, 20.4.1458, ut interim se advisaret, tunc ad perficiendum suum processum, alias ad continuandum sibi questionem corporalem et procedendum in huiusmodi causa sive processu, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die, hora, anno et loco suprascriptisKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: suprascriptl, presentibus [S. 81]Seitenumbruch venerabilibus et religiosis viris fratre Petro BoczelPerson: , fratre Petro CuchironPerson: , domino Petro de PampigniacoPerson: canonicoBegriff: et supprioreBegriff: Sancti MariiOrt: 10, Johanne CroserensPerson: , Henrico JoutensPerson: burgensibusBegriff: LausannensibusOrganisation: , nobili viro Petro de BalmisPerson: , Henrico de PraromantPerson: et Glaudio de ClerierPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

20 avril 1458

Die jovis post dominicam de Misericordia Domini, anno quo supraOriginaldatierung: 20.4.1458 vigore suprascripte assignacionis coram venerabili et religioso viro fratre Petro BorelliPerson: ordinis fratrum PredicatorumOrganisation: vicario generali domini inquisitoris supra sepe nominati personaliter constitutus Petrus douz ChanozPerson: inquisitus fuit per eumdem vicarium interrogatus si esset advisatus complere suum processum. Qui dixit quod sic quodque volebat pure et veraciter suum confiteri reatum et dixit, ut sequitur :

Primo quod paulopost guerram FriburgiOrt: , quadam die veneris ipse invenit Anthonium AubremantPerson: in molendino de Tornye loz GrantOrt: 11, qui eidem delato dixit : « Quomodo, tu es totus melencoliosus de hiis que perdidistis durante guerra FriburgiOrt:  ? Ymo, si velis michi credere, tu habebis bene vindictam de Friburgensibus qui tibi tot mala fecerunt ».
Cui idem delatus respondit quod erat bene contentus, sed pro tunc non poterat vacare, quia erat acturus apud PrezOrt: .
Et tunc dictus AubremantPerson: dixit ei : « Quando inveniam vos ? »
Cui ipse [S. 82]SeitenumbruchPetrusPerson: delatus respondit : « Vero, ego nescio bene quando ».
Et tunc dictus AubremantPerson: dixit sibi : « Veniatis ad me ut cicius poteritis, quia vere volo bene vobis loqui ad plenum ».
Et tunc ipsi separaverunt se ab invicem.
Et die lune sequente dictus PetrusPerson: delatus ivit ad molendinum eis AgnozOrt: subtus VillarselOrt: 12 quem tenebat dictus AubremantPerson: et invenit ipsum AubremantPerson: cum quinque aliis personis quas non cognovit qui epulabantur insimul et invitaverunt ipsum ad comedendum. Et ipse comedit cum eis panem et carnes recentes, credens habere carnes edivas.
Sed unus illorum decoperuit unum parvum potum qui erat prope ignem, et ipse PetrusPerson: delatus vidit in poto brachium unius pueri. Et tunc ipse timuit et amplius noluit comedere. Quem videns stupefactum, dictus AubremantPerson: dixit eidem : « Caveatis bene, ne deceletis nos, quia melius esset vobis quod non venissetis hodie ». Et tunc ipse PetrusPerson: juravit eos non decelare. Et voluit recedere, sed dictus AubremantPerson: dixit ei : « Nolite recedere, quare nos opportet loqui simul ».
Et post gentaclum dictus AubremantPerson: traxit ipsum ad partem et dixit sibi : « Opportet, prout jam alias dixi vobis, quod veniatis nobiscum ad quemdam locum ubi nos inveniemus unam pulcram societatemBegriff: in qua est socer vester Petrus MoralatPerson: qui bene gaudebit de vestro adventu. Et vere nos omnes juvabimus vos ad habendum vindictam de Friburgensibus qui vobis fecerunt tot mala ». Qui Petrus [S. 83]Seitenumbruchdouz ChanozPerson: delatus eidem Anthonio AubremantPerson: respondit quod ipse erat bene contentus. Et tunc dictus AubremantPerson: dixit : « Ego ibo ad vos die jovis apud MidesOrt:  ».
Qui AubremantPerson: venit apud MidesOrt: et non invenit eumdem PetrumPerson: quia ipse iverat apud PrezOrt: .
Et die jovisZeitspanne: Donnerstag sequente prefatus Anthonius AubremantPerson: venit versus dictum PetrumPerson: delatum apud TornyeOrt: post cenam et duxit eum en VaubamOrt: ubi ipsi invenerunt plures gentes inter quas ipse cognovit supra m–complicesMarginalie am linken Rand–m nominatas personas et Stephanetum dictum FetellynPerson: douz SernyOrt: prope Laz RoschyOrt: Sprachwechsel: Französisch, Anthonium SuyrozPerson: de LovynOrt: versus LentignyeOrt: et Petrum AbergiouxPerson: de ChenensOrt: et magistrum suum in specie hominis nigri qui eidem dixit quod faceret sibi homagium et quod negaret Deum omnipotentem, virginem MariamPerson: , totam curiam celestem et sacrum baptisma. Quod n–homagiumMarginalie am linken Rand–n et fecit ipse Petrus delatus et accepit illum Mamiet in eius magistrum et dominum et obsculatus est eum in culo. Qui effectus fuit sicut unus catus niger et obsculando levabat caudam, et ipse obsculabatur eum genubus flexis et in signum veri homagii dedit dicto eius magistro unguem parvi articuli pedis sinistri, prout jam supra dixit.

Item fuit interrogatus si confessata per eum essent vera. Qui dixit et juravit pro judiciumAuffällige Schreibung anime sue quod premissa omnia per eum confessata vera sunt, et postulavit eidem vicario quod eum non interrogaret amplius [S. 84]Seitenumbruchprotunc, sed eum relaxaret usque ad diem veneris crastinamDatum: Freitag, 21.4.1458 amore Dei et caritate et quod tunc ipse diceret totum.
Qui dominus vicarius ex gracia speciali ipsum relaxavit usque ad ipsam diem crastinam. Et post dictam relaxacionem prefatus delatus dixit dicto domino vicario : « Ego voloHinzufügung oberhalb der Zeileo vobis loqui ad partem coram uno vel duobus tantum ». Et remotis omnibus, excepto dicto domino vicario, Petro de BalmisPerson: et Johanne CroserensPerson: ipse delatus dixit : « Ego dixi vobis multa, ymo per judicium anime mee et per Illum qui fuit venditus XXXta denariisWährung: 30 Pfennige , ego non dixi vobis verbum veritatis, quia ego nunquam fui hereticus nec unquam negavi Deum neque feci homagium dyabolo ».
Et quia idem dominus vicarius eum relaxaverat prout supra, assignavit eum ad diem veneris predictamDatum: Freitag, 21.4.1458, hora vesperorumZeitspanne: abends ad se interim advisandum et tunc confitendum suum reatum et procedendum in causa sive processu huiusmodi, prout stilus inquisicionis postulat.
Datum et actum ut supra, presentibus domino Guillelmo de GesierKorrektur überschrieben, ersetzt: GresierpPerson: capellano, Johanne CroserensPerson: , Petro de BalmisPerson: , Glaudio de PontPerson: , Glaudio de ClerierPerson: et Francisco BurritazPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

21 avril 1458

Die veneris post dominicam de Misericordia DominiOriginaldatierung: 21.4.1458, hora vesperorumZeitspanne: abends vigore predicte assignacionis coram prefato vicario personaliter constitutus dictus PetrusPerson: delatus fuit interrogatus si esset advisatus. Qui respondit quod sic, quia ipse erat bonus [S. 85]Seitenumbruchet fidelis catholicus nec unquam fuerat hereticus, quodque omnia per eum confessata erant pura mendacia.
Tandem ipse PetrusPerson: delatus fuit ductus ad cordam et modicum levatus.
Qui statim dixit quod volebat confiteri suum reatum et dixit et reiteravit de verbo ad verbum, prout supra confessus fuerat, et post incepit iterum vacillare.
Quo iterato vice reposito ad cordam et modicum levato, dixit : « Vere, ego volo pure confiteri meum reatum ».
Et depositus a corda, fuit ductus ad aulam castri. Qui sponte confessus fuit et dixit quod confessata per eum, prout heryAuffällige Schreibung dixit, sunt vera ; et fuit ductus ad sectam per dictum AubremantPerson: , prout predixit, pro habendo vindictam a Friburgensibus et quod fuit positus in secta per dictum AubremantPerson: ad instanciam dicti Petri MoralatPerson: eius soceri.

Item dixit et sponte confessus fuit quod ipse fuit presens apud FicignyezHinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichenq quando dictus AubremantPerson: cepit unum puerum in domo Jaqueti BonatPerson: et suffocavit eum et dimisit ipsum suffocatum juxta matrem suam ; et die crastina de mane fuit sepultus, et nocte sequenti ipsi deterraverunt ipsum et portavit eum idem AubremantPerson: ad sectam. Quem Vuillelmus NycoPerson: preparavit, et eum comederunt en OrchipotSprachwechsel: Französisch13.

Item dixit quod dyabolus precipit eis quod ponant tot gentes in secta quot poterunt.
Interrogatus si vellet ulterius dicere, dixit quod non pro tunc, [S. 86]Seitenumbruchquia non recordabatur nec erat advisatus aliud dicere.
Quem prefatus vicarius assignavit ad diem crastinamDatum: 22.4.1458 ad se interim advisandum et tunc complendum suum processum et procedendum in causa sive processu huiusmodi, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die veneris, hora et anno prescriptisOriginaldatierung: 21.4.1458, presentibus domino Nycodo PiquignyetiPerson: curatoBegriff: de ColumberioOrt: , Johanne CroserensPerson: , Petro de BalmisPerson: , Glaudio de PontPerson: et Glaudio de CleryerPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

22 avril 1458

Die sabbati post dominicam de Misericordia Domini, anno quo supra, hora vesperorumOriginaldatierung: 22.4.1458 vigore suprascripti assignacionis coram vicario prefato personaliter constitutus prefatus PetrusPerson: delatus fuit per quem supra interrogatus si esset advisatus. Qui dixit quod nesciret aliud dicere nisi prout supra. Dixit quodque confessata per eum vera sunt.
Tandem orthodoxe fidei procurator renunciavit in causa et petiit renunciari per dictum delatum et concludi per dictum dominum vicarium.
Quiquidem vicarius easdem partes assignavit ad diem mercurii post dominicam de JubilateDatum: Mittwoch, 26.4.1458, hora vesperorumZeitspanne: abends tunc ad concludendum in huiusmodi causa sive processu, si commode concludi possit, et procedendum, prout stilus inquisicionis requirit.
Datum et actum die, hora et anno prescriptis, presentibus nobili viro Petro de BalmisPerson: , Glaudio de PontPerson: et Henrico de PraromantPerson: , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[S. 87]Seitenumbruch

26 avril 1458

Anno Domini millesimo quatercentesimo quinquagesimo octavo, die mercurii post dominicam de JubilateOriginaldatierung: 26.4.1458 vigore retroscripte assignacionis coram venerabili viro fratre Remondo r de RotaPerson: inquisitore personaliter constitutus Petrus douz ChanozPerson: delatus fuit per eumdem dominum inquisitorem mediante suo juramento ad sancta Dei euvangelia prestito interrogatus si vellet aliquid addere vel minuere in suo processu, sibi de verbo ad verbum lecto et seriatim declamato. Qui dixit quod non et medio eius juramento asseruit contenta in dicto eius processu vera esse, prout supra scripta sunt.
Item fuit interrogatus si haberet aliquas deffensiones quibus vellet uti contra fidei procuratorem in huiusmodi processu. Qui dixit quod non.
Et tunc fidei procurator renunciavit in causa ut alias et peciit concludi et jus dici, et similiter ipse delatus peciit jus. Quorum procuratoris fidei et PetriPerson: delati peticionem et requestam prefatus dominus inquisitor in causa et processu huiusmodi conclusit et assignavit partes ipsas ad diem veneris s proxime sequentem post dominicam de JubilateDatum: Freitag, 28.4.1458 in ecclesia cathedrali Beate Marie virginis LausannensiOrt: ad audiendum jus et sentenciam diffinitivamBegriff: super huiusmodi causa sive processu.
Datum et actum die mercurii et anno suprascriptisOriginaldatierung: 26.4.1458, presentibus fratre Petro CuchironPerson: , domino Nycodo PiquignyetiPerson: , domino Vincencio RomeirPerson: , Jaqueto DauxPerson: , Glaudio de PontPerson: et Glaudio de ClerierPerson: , testibus ad premissa vocatis.

[Unterschrift:] SoctensPerson: 14
Notarzeichen

[S. 88]Seitenumbruch

[S. 89]Seitenumbruch

[S. 90]Seitenumbruch

[S. 91]Seitenumbruch

Processus

Petri douz ChanozPerson: de MidesOrt: parrochie de TornyeOrt: Lausannensis diocesisOrt: heretici convicti et combusti
Federzeichnung

15HensilinusPerson: de VillaretOrt: dixit hereticam ab uno anno citra MiguePerson: uxorem Nycodi ParadixPerson: , Petrus ParadixPerson: eorum filius.

Alexia de LestraPerson: de SensalesOrt: GroulonPerson: de ChastelOrt: 16

Anmerkungen

  1. Hinzufügung am linken Rand von späterer Hand: +.
  2. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  3. Streichung durch einfache Durchstreichung: Ru[p].
  4. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: diAbkürzung.
  5. Streichung durch einfache Durchstreichung: G[uillelmo].
  6. Streichung der Hinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichen: interrogatus.
  7. Streichung durch einfache Durchstreichung: lune.
  8. Hinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichen.
  9. Marginalie am linken Rand.
  10. Marginalie am linken Rand.
  11. Marginalie am linken Rand.
  12. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: suprascript.
  13. Marginalie am linken Rand.
  14. Marginalie am linken Rand.
  15. Hinzufügung oberhalb der Zeile.
  16. Korrektur überschrieben, ersetzt: Gresier.
  17. Hinzufügung am rechten Rand mit Einfügungszeichen.
  18. Streichung durch einfache Durchstreichung: Petro.
  19. Streichung durch einfache Durchstreichung: post.
  1. Les seigneurs de MiddesOrt: sont en 1453Datum: 1453 les nobles JehanPerson: et AymonetPerson: ainsi que leur neveu Guillaume de VillarzelPerson: (ACV, Fn 23 bis Grosse [1451–1526]). Aymonet de VillarzelPerson: est attesté en 1445Datum: 1445 comme châtelain et major de LucensOrt: (Dillenseger 1914, p. 14).
  2. Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausanneOrt: .
  3. Toponyme fréquent en Suisse romande indiquant la place où le bétail se repose à l’ombre ou le lieu de halte lors de la montée au pâturage (Jaccard 1978, p. 480).
  4. Le nom du procureur de foi n’est pas mentionné dans le procès.
  5. Il s’agit des DominicainsOrganisation: établis au couvent de la MadeleineOrganisation: à LausanneOrt: .
  6. Le vendredi 15 avrilDatum: Freitag, 15.4.1458 n’existant pas, nous rectifions au vendredi 14 avrilDatum: Freitag, 14.4.1458.
  7. Une guerre de six mois a lieu entre FribourgOrt: et les alliés de la Maison de SavoieOrganisation: , qui se termine en juillet 1448Datum: Juli 1448. Le début des hostilités est précédé par une période de pillages et d’incendies dont souffrent particulièrement les campagnes, et qui dure pendant toute l’année 1447Datum: 1447 (Biolzi 2009). Au début de l’année 1448Datum: 1448, MiddesOrt: est mis à feu par des incendiaires venus de FribourgOrt: (Jäggi 1989, p. 156).
  8. Lieu-dit situé entre HenniezOrt: et VillarzelOrt:  ; dans le procès contre Guillaume GirodPerson: , il est question de la forêt de Vauban, qui peut être assimilée aux Côtes de Vauban (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 140, 143, 149).
  9. Peut-être une forme altérée de MahometPerson: .
  10. Prieuré des chanoines réguliers de Saint-MaireOrganisation: de l’ordre des AugustinsOrganisation: , à LausanneOrt: . Suite à l’union du prieuré à l’évêché en 1396Datum: 1396, l’évêque de LausanneOrganisation: devint prieur de Saint-MaireOrganisation: (Reymond 1912, p. 218, 234 ; HS I/4, p. 95–96).
  11. Le moulin de Torny-le-GrandOrt: , alimenté par l’ArbogneOrt: , se situait à environ 750 mètres au nord-est de l’église : son emplacement est attesté par le lieu-dit Sur-le-MoulinOrt: . Il se trouve sur la route qui mène de Torny-le-GrandOrt: à Prez-vers-NoréazOrt: .
  12. Le Moulin aux ÂnesOrt: , est situé à 500 mètres au nord de VillarzelOrt: . Un toponyme indique encore l’emplacement du moulin, qui a été démoli en 1920Datum: 1920 (Kohler 1922, p. 132). Il faut noter que VillarzelOrt: abritait une châtellenie épiscopale.
  13. Peut-être un toponyme inconnu. Margaret Murray cite cependant une source de 1595Datum: 1595 selon laquelle les sorcières utiliseraient un hochepotBegriff: ou hutsepotBegriff: pour préparer leurs victimes (Murray 1921, p. 144). Quoi qu’il en soit, Pierre dou Chanoz est impliqué dans un « puericidiumBegriff:  » et a, par la suite, consommé la chair de l’enfant (« carnis pueriBegriff:  »).
  14. Deux clercs portent ce nom dans la région à cette période : Jean SoctensPerson: (ACV, C V b 323, 432, 447, 449, 454, 455 et suivants) et Pierre SoctensPerson: (ACV, C V b 668).
  15. Notes perpendiculaires sur le dos du cahier. Elles sont écrites dans le sens inverse l’une de l’autre.
  16. GroulonPerson: de Chastel pourrait venir de Châtel-Saint-DenisOrt: . Une autre possibilité serait Châtel-sur-MontsalvensOrt: . Un Jean GroulonPerson: avait été dénoncé par Jaquet DurierPerson: en 1448 (SDS VD D 1 2-1 : ACV, Ac 29, p. 13, 14, 22).