SSRQ ZH NF I/2/1 1-1
Sammlung Schweizerischer Rechtsquellen, I. Abteilung: Die Rechtsquellen des Kantons Zürich. Neue Folge. Erster Teil: Die Stadtrechte von Zürich und Winterthur. Zweite Reihe: Die Rechtsquellen der Stadt Winterthur. Band 1: Die Rechtsquellen der Stadt Winterthur I, da Bettina Fürderer
Citazione: SSRQ ZH NF I/2/1 1-1
Licenza: CC BY-NC-SA
Vergleich zwischen dem Leutpriester von Oberwinterthur und Graf Hartmann von Kyburg durch den Bischof von Konstanz im Konflikt um die Zugehörigkeit der Kirche in Winterthur
1180 agosto 22.
Descrizione della fonte
- Collocazione: STAW URK 1
- Data di origine: 1180 agosto 22 Tradizione: Original (A 1)
- Supporto alla scrittura: Pergament
- Formato l × a (cm): 39.5 × 31.5 (Plica: 4.5 cm)
- 1 sigillo:
- Bischof Berthold von KonstanzPersona: , cera, gotico, pendente da una cordicella, danneggiato
- Lingua: latino
-
Edition
- UBTG, Bd. 2, Nr. 58
- UBZH, Bd. 1, Nr. 336, mit Nachträgen in UBZH, Bd. 12, S. 326, und UBZH, Bd. 13, S. 246
- Bader 1854, S. 123-125
- Gfr. 9, S. 197-198
Regest
Altre tradizioni
- Collocazione: LABW GLAK C Nr. 69
- Data di origine: 1180 agosto 22 Tradizione: Original (A 2)
- Supporto alla scrittura: Pergament
- Formato l × a (cm): 43.5 × 29.0 (Plica: 3.5 cm)
- 1 sigillo:
- Bischof Berthold von KonstanzPersona: , pendente da un filo, perduto
- Lingua: latino
- Collocazione: winbib Ms. Fol. 49, S. 533-535
- Data di origine: 1629 Tradizione: Übersetzung (nach A 1)
- Supporto alla scrittura: Papier
- Formato l × a (cm): 21.0 × 32.5
- Lingua: tedesco
- Collocazione: winbib Ms. Fol. 27, S. 101-103
- Data di origine: metà del 18. sec. Tradizione: Übersetzung (nach A 1)
- Supporto alla scrittura: Papier
- Formato l × a (cm): 24.0 × 35.5
- Lingua: tedesco
Commento
Bereits in römischerLuogo: Zeit befand sich an der Stelle des heutigen OberwinterthurLuogo: eine Siedlung. In das 6. oder 7. Jahrhundert datiert der Bau der ersten Kirche aus Holz, der im 10. oder 11. Jahrhundert durch einen Steinbau ersetzt wurde. Im Bereich der WinterthurerLuogo: Altstadt wurde im 6. Jahrhundert eine neue Siedlung angelegt. Bei archäologischen Grabungen in der Stadtkirche, die in den Jahren 1980 bis 1982 durchgeführt wurden, fand man Spuren eines hölzernen Vorgängerbaus aus dem 7. oder 8. Jahrhundert. Im 8. oder 9. Jahrhundert wurde die erste Kirche aus Stein errichtet, die weiter ausgebaut wurde und um das Jahr 1000 Pfarreifunktion besass, wie aus Überresten einer Taufanlage zu schliessen ist. Gleichzeitig begann man die Kirche als Grablege zu nutzen, was auf die Herausbildung eines Herrschaftszentrums hindeutet. Als Ausstellungsort von Urkunden und somit als Ort von Rechtshandlungen ist WinterthurLuogo: seit dem 9. Jahrhundert belegt, wobei nicht geklärt ist, um welche der beiden Siedlungen es sich jeweils handelt. Einige Jahrzehnte vor der Ausstellung der vorliegenden Urkunde war die WinterthurerLuogo: Kirche erweitert worden, so dass sie in ihren räumlichen Dimensionen die Kirche in OberwinterthurLuogo: übertraf. Zu diesen Entwicklungen vgl. Windler 2014, S. 28-33, 38-45.
Durch den vorliegenden Urteilsspruch des Bischofs von KonstanzLuogo: wurde der offenbar seit Jahren bestehende Konflikt um die rechtliche Stellung der Kirche in WinterthurLuogo: zwischen dem Grafen Hartmann III. von KyburgPersona: und dem Leutpriester von OberwinterthurLuogo: DiethelmPersona: und dessen Vorgängern beigelegt. Der Graf berief sich auf die lange bestehende Unabhängigkeit der Kirche, der Leutpriester reklamierte sie als Filiale der Pfarrkirche in OberwinterthurLuogo: . Gegen eine Abfindung erlangte der Graf die Bestätigung der Selbstständigkeit der Kirche durch den zuständigen Diözesanbischof, der zugleich das Patronatsrecht über die Pfarrkirche von Oberwinterthur besass, vgl. Kläui 1968, S. 245-246. Der Prozess der Stadtwerdung WinterthursLuogo: vollzog sich im ausgehenden 12. Jahrhundert nicht nur im kirchlichen Bereich. Handel und Handwerk hatten sich etabliert, vermutlich war bereits eine Befestigungsanlage in Form eines Grabens mit Wall vorhanden. Archäologische Befunde weisen auf eine verstärkte, mit Infrastrukturmassnahmen verbundene Bautätigkeit um 1200 hin, vgl. Windler 2014, S. 47-63.
Testo editionale
In nomine sanctę et individuę trinitatis. Ego, BertoldusPersona: , dei gratia ConstantiensisLuogo: episcopus. Quod facta inter priores pertractata ad sucessorum
noticiam fideliter perveniant, iuxta antiquam et salubrem sanctę matris ęcclesię consuetudinem, ut oblivionem dampnosam effugere valeant, scripturę firmamento
salubriter commendantur. Notum sit igitur omnibus tam futuri quam presentis temporis bonę voluntatis hominibusAggiunta al di sopra della rigaa, qualiter inter plebanos ęcclesię in OberunwintertureLuogo: et comitem
Hartmannum de QwiburgPersona: super parrochianis et capella1 in NiderunwintertureLuogo: sita lis et controversia dudum agitabatur. Plebani capellam iam dictam infra limites
parrochię suę sitam iure matricis ęcclesię pro filia sibi vendicabant, comes capellę libertatem prescriptione longi temporis2 constanter defendebat. Talis controversia, quo ad tempora nostra perveniens, per nos auxilio et consilio dei omnipotentis et virorum discretorum salutifera ammonitione finem amicabili b transactione suscepit. Comes enim, ut capellę legitimam celebraret exemptionem, duoQuantità: 2 prędia in ArlinchovenLuogo: 3 et LimpergLuogo: ipsi matrici ęcclesię in dotem ęcclesiasticam pro salute animę suę et remedium parentum suorum libere contradidit. Hęc autem traditio hoc pacto sub hac conditione facta est, quod universi coloni sive huͦbare vel scǒpazare, qui usque ad tempus transactionisAggiunta al di sopra della rigac
sub cura ęcclesię parrochialis indubitanter fuerunt, ęcclesiastica sacramenta et omnem curam ęcclesiasticam a TiethelmoPersona: , tunc inibi plebano, et a suis successoribus perpetualiter reciperent.
HermannusPersona: autem, capellę provisor, mercatores cum sua familia et quosdam colonos, qui decimas intuitu dotis capellę sibi ab antiquo persolverunt, in sua cura possideret, ita quod
neutra pars nova aliqua invasione vel mutatione hęc statuta infringere presumeret. Si qui etiam ministerialium ipsius comitis sepulturam iuxta capellam eligeret, a plebano maioris ęcclesię non prohiberetur. Sin autem d excrescente inibi populo locus ille vel agrum vel pratum domorum mansionibus occupparet, sive mercatores sive coloni inibi habitantes matrici ęcclesię indubitanter pertinerent.4 Quod autem hęc nostra constitutio inconvulsa permaneat, hanc paginam conscribi et nostro sigillo signari fecimus. Facta sunt hęc
anno ab incarnatione domini millesimo co lxxxo, indictione xiiia, mense augusto, xi kalendas septembrisData di origine: 22.8.1180, presidente sedi apostolicę sanctissimo papa AlexandroPersona: iiio,
regnante FridericoPersona: RomanorumOrganizzazione: imperatore semper augusto, duce SuevięLuogo: FridericoPersona: . Testes, qui viderunt et audiveruntVariante alternativa in LABW GLAK C Nr. 69: audierunte: OrtolfusPersona: , ConstantiensisLuogo: ęcclesięOrganizzazione: decanus, HugoPersona: , cellerarius, Variante alternativa in LABW GLAK C Nr. 69: etf cęteri canonici consenserunt, laici Rǒdolfus de RaprehtswillarePersona: , Hainricus de WartePersona: , Diethalmus de SneccemburgPersona: et cognatus suus BertoldusPersona: , Albertus de BussenanchPersona: , Hainricus de RossebergPersona: et ǑlricusPersona: , frater suus, Waltherus de WadinswillarePersona: , Hainricus de WizenanchPersona: 5, ministeriales ęcclesię Hainricus de WinterturePersona: et filius suus RǒdolfusPersona: et frater suus
ChǒnradusPersona: et Rǒdolfus de AnnenwillarePersona: 6 et Hainricus StatiliPersona: , Hainricus HavenarePersona: , Hiltebolt HavenarePersona: , ministerialis comitis Chǒnrat ScadePersona: , Bertoldus PincernaPersona: , Chǒnradus de LiebenbergPersona: , Ǒlricus de WurmenhusePersona: , Albertus de SlatePersona: . Preterea comes dimidietatem tercię partis castri WinveldenLuogo: sanctę MarięPersona: ConstantiensiLuogo: contradidit et eandem in beneficium Variante alternativa in LABW GLAK C Nr. 69: tameng a manu nostra suscepit.
Vertragbrieff von BertoldoPersona: , bischoff
zuͦ CostantzLuogo: , zwüschen graff Hartmann
von KyburgPersona: und den leutpriestern zuͦ
OberwinterthurLuogo: betreffend die kirchen zuͦ
Ober-Luogo: und die capell zuͦ Nider WinterthurLuogo:
und welche leuthe der erst oder letsteren
zuͦgehören sollen.
Annotatione
- Aggiunta al di sopra della riga.↩
- Cancellazione raschiata, lettura incerta: tract.↩
- Aggiunta al di sopra della riga.↩
- Cancellazione raschiata: h.↩
- Variante alternativa in LABW GLAK C Nr. 69: audierunt.↩
- Variante alternativa in LABW GLAK C Nr. 69: et.↩
- Variante alternativa in LABW GLAK C Nr. 69: tamen.↩
- Danneggiato da inchiostro sbiadito, lettura incerta.↩
- Aggiunta all’altezza della riga da una mano del secolo XIX: 22 AugAugust.↩
- Illi 1993, S. 119-120 mit Anm. 510, weist darauf hin, dass die Bezeichnung «capella» nicht unbedingt auf den rechtlichen Status schliessen lasse, und schlägt die Interpretation «Eigenkirche» vor.↩
- Zu der römischenLuogo: Rechtsfigur der Ersitzung vgl. Elsener 1981, S. 106.↩
- Abgegangener Ort ArlikonLuogo: bei HegiLuogo: , vgl. UBZH, Bd. 13, S. 246.↩
- Die Lösung der Vorstädte aus dem Sprengel der Pfarrkirche OberwinterthurLuogo: und ihre Eingliederung in die Pfarrgemeinde WinterthurLuogo: erfolgte im Jahr 1482 (SSRQ ZH NF I/2/1 123-1).↩
- Weisslingen, vgl. UBZH, Bd. 1, S. 408.↩
- AndwilLuogo: , Gemeinde SulgenLuogo: (ThurgauLuogo: ), vgl. UBZH, Bd. 1, S. 371.↩
Regesto