check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 22-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero

Zitation: SDS VD D 1 22-1

Lizenz: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Isabelle Perat, de Peyres

1498 November 5 – 6. [Château de Dommartin]

Isabelle Perat, de Dommartin, arrêtée sur plainte pour crime d’hérésie, comparait le 5 novembre 1498 devant le vice-inquisiteur François Fossaud, au château de Dommartin. Interrogée par ce dernier, elle ratifie les aveux faits auparavant lors des trois premières monitions au château de Menthon à Lausanne ; elle dénonce quatre personnes (3 hommes et une femme), y compris l’inculpé François Marguet. Le lendemain, elle ratifie et complète ses aveux à deux reprises ; elle ajoute en même temps les noms de sept autres complices (5 hommes et 2 femmes), y compris ceux des inculpés Marguerite Diserens et Pierre Menetrey. Le même jour, le procès est clos. Les actes s’arrêtent ici, mais nous savons qu’Isabelle a été finalement condamnée au bûcher par le Chapitre de Lausanne, seigneur temporel de Dommartin.

Les procès de François Marguet (SDS VD D 1 21-1 : ACV, Ac 29, p. 365–396), Isabelle Perat (SDS VD D 1 22-1 : ACV, Ac 29, p. 399–414), Marguerite Diserens (SDS VD D 1 23-1 : ACV, Ac 29, p. 349–364) et Pierre des Sauges alias Menetrey (SDS VD D 1 24-1 : ACV, Ac 29, p. 415–438) ont tous été intentés en 1498 au château de Dommartin et présidés par le vice-inquisiteur François Fossaud. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée à Dommartin, après la première vague soixante ans auparavant.

Le procès d’Isabelle Perat occupe les pages 399 à 414 du registre Ac 29 ; les pages 400 et 410 à 414 ont été laissées en blanc. Les actes sont rédigés par le notaire André Thovacin et authentifiés à l’aide de son signet, tout comme les trois autres procès du dossier « Dommartin 1498 ». Il est aussi l’auteur des titres et des notes marginales ajoutées tout au long des procès. La page de garde du cahier (p. 399) contient aussi une annotation de type comptable d’une main inconnue.

Editionstext

Processus YsabellePerson: relicte Johannis PeratPerson: de PeresOrt: parrochie Dompni MartiniOrt: 1498Originaldatierung: 1.1.1498 – 31.12.1498Rechtssbündig

[S. 400]Seitenumbruch

[S. 401]Seitenumbruch

Processus YsabellePerson: relicte Johannis PeratPerson: de PeresOrt: parrochie Dompni MartiniOrt: .Rechtssbündig

5 novembre 1498

Anno Domini millesimo quatercentesimo nonagesimo octavo et die quinta mensis novembrisOriginaldatierung: 5.11.1498, sequitur processus YsabellePerson: relicte Johannis PeratPerson: de PeresOrt: parrochie Dompni MartiniOrt: , que pro clama in crimine heresisBegriff: fuit detenta coram venerabili patre fratre Francisco FossaudiPerson: ordinis Predicatorum conventus Beate Marie Magdalene LausannensisOrganisation: , viceinquisitoreBegriff: generali in civitatibus et dyocesibus LausannensiOrt: , GebennensiOrt: et SedunensiOrt: auctoritate apostolica specialiter deputatusKorrigiert aus: deputatoa, fuit adducta et per eum interrogata super dicto crimine de veritate b–confessioMarginalie am linken Rand–b dicenda ; que respondit et confitetur esse hereticaBegriff: , prout LausanneOrt: in castro MenthoniOrt: in prima, secunda et tercia monicioneBegriff: confessa est, et confitetur in modum qui sequitur. Et confitetur : Quod sunt novemDatum: 1489 aut decem anni vel circa quod die unaDatum: 1488, veniendo de ecclesia Dompni MartiniOrt: sub castroOrt: eiusdem loci cum uxorePerson: Johannis RicharPerson: dicti loci Dompni MartiniOrt: , dicta uxor dicti Johannis RicharPerson: vocata GuillemetaPerson: dixit eidem inquisite : « Tu habes multos emulos et multa tibi improperantur ; sed si velis michi acquiescere, faciam te vindicare de inimicis tuis ». Que respondit : « Quid vis quod faciam ? ». Ad illa : c–negacio DeiMarginalie am linken Rand–c « Oportet quod tu neges Deum, sanctum batismiaAuffällige Schreibung et virginem MariamPerson:  ». Que YsabellaPerson: acquievit ; [S. 402]Seitenumbruchet die illa de sero, ipsa YsabellaPerson: cum GuillemetaPerson: predicta iverunt ad vallem subtus castrum predictum Dompni MartiniOrt: . Et ibidem reperierunt demonemBegriff: in specie hominis vestitum magistroKorrigiert aus: nigrod, cuius nomen erat BrunetPerson: 1 ; qui alloquutus est eidem YsabellePerson: ad vocem dicte Guillemete RichardazPerson:  : « Si velis negare Deum creatorem tuum, sanctum batismia et virginem MariamPerson: , te vindicabo de inimicis tuis, et michi facere homagiumBegriff:  ». Tunc ipsa inquisita ad vocem dicti demonis negavit Deum creatorem celi et terre, sanctum batismia, preter virginem MariamPerson:  ; et hoc facto, dictus demunBegriff: se mutavit in speciem catiBegriff: nigri, et obsculata est eum sub cauda, e–homagiumMarginalie am linken Rand–e et dixit quod erat frigidus ; qui dictus demun eidem tradidit certas pecunias quas eduxit in bursa sua, deinde ad quandam suam archam. Et post certi temporis elapsisKorrigiert aus: elapsif, reperit frondes quercus in arca sua loco pecuniarum. Et quolibet annoWiederholte Zeitspanne: 1 Jahr, dicta inquisita dabat eidem demoni unum pullum prohiciendo extra domum suam, qui a tunc numquam videbatur.

Interrogata quid ultra gsibi demun precipit, respondit quod iret ad sectamBegriff: cum ceteris hereticis, et quod non defficeret. Unde post h–dies octoKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: duas–h, ipsa ivit ad sectam ad locum Vallium Dompni MartiniOrt: subtus castrum i, versus quendam potem. Et ibidem erat demun in specie hominis, et plures alii homines, tam mares quam mulieres, et ignis perseiBegriff: colloris et candele ; et ibidem comederunt et biberumKorrigiert aus: biberuntj, scilicet panem, vinum, et carnes in quibus erant canesKorrigiert aus: carnesk humaneBegriff: parvorum puerorum.

[S. 403]Seitenumbruch

Interrogata ubi accipiunt illas carnes, dixit quod iverunt ad domum Johannis JacaudPerson: et interfeceruntBegriff: quendam parvum masculum ex alia muliere, intrantes per fenestram de nocteZeitspanne: nachts ; quem necavit Pernetus JacaudPerson: . Et dum sepultus in cimisterioOrt: ecclesie Dompni MartiniOrt: , nocteZeitspanne: nachts una paulo post, Franciscus MarguetPerson: et Pernetus JacaudPerson: iverunt deterratum et deportaverunt ad synagogamBegriff: et coxerunt ; deinde l comederunt.

Interrogata quid faciebant de ossibus dictorum puerorum, respondit igni cremantur ; deinde faciunt pulveresBegriff: ad nocendum hominibus et bestiis arte demonisBegriff: .

Interrogata qui fueruntKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: fuitm in occisione dicti pueri, respondit quod Johannes RicharPerson: , dicta eius uxorPerson: , Pernetus JacaudPerson: et Franciscus MarguetPerson: , ut n audivit ab auribusKorrigiert aus: oribuso eorum reddidisse computum dicti negocii magistro eorum in dicta secta.

Interrogata quid ibidem demun dixit ipsis, respondit quod ipse precipit quod faciamKorrigiert aus: faciantp omnia mala que facere poterunt ; et presertim, quod tradant mortem hominibus et bestiis ; et ibidem unusquisque reddit computum eidem demoni de maleficiisBegriff: suis secundum majus et minus, prout egerunt.

Interrogata quid ultra faciunt in septaBegriff: , respondit quod clamant : « Meclet ! Meclet ! »2. Et homines illo tunc habitant cum mulieribus modo sodometicoBegriff:  ; et quod Petrus de GrangiaPerson: de MontOrt: habitabat cum ea.

[S. 404]Seitenumbruch

Interrogata si alius habitavit cum ea in sinagogaBegriff: , dixit quod sic, scilicet demun, magister suus, in specie hominis semel ; et quod semen erat frigidissimum ; et ita quod post fuit valde infirma.

Interrogata quid fecerunt post in dicta secta, dixit quod dictus demun se mutavit in speciem cati et quod omnes, tam homines quam mulieres, obsculabant eum sub cauda.

Interrogata quomodo ibat ad sectam, dixit quod demun sibi tradidit baculumBegriff: unum parvum et haulobostrumBegriff: plenum certo unguentoBegriff: , de quo ungebat dictum baculum, et ponebat inter suas tibias, dicens : « Vaz, de parKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: parIn der Vorlage: pq le dyableBegriff: , vaz !Sprachwechsel: Französisch ». Quo facto, immediate erat illuc.

Item dixit quod demun sibi precepit quod, cum acciperet aquam benedictam, quod [debet]Auslassung, sinngemäss ergänztr prohicere a destris et sinistris, et non supra se. Et ad vocem demonis vituperavit sanctam crucem, sepe dum reperiebat, spuendo in eam et conculcando pedibus. ExKorrigiert aus: Ets est diu, semel in PascateBegriff: Datum: beweglicher Feiertag, [vidit]Auslassung, sinngemäss ergänztt Franciscum MarguetPerson: portasse sacrum corpus DominiBegriff: ad sectam, videlicet ad furnum Johannis JacaudPerson: de MonthobynOrt:  ; et fricando eum, evanuit ab oculis eorum.

Item confitetur quod demun eandem semel verberavit in secta [in]Auslassung, sinngemäss ergänztu Valium Dompni MartiniOrt: , eo quod non fecerat satis mali.

Interrogata super maleficiis, confitetur quod demun sibi tradidit unum halobaustrumBegriff: repletum unguento [S. 405]Seitenumbruchet pulveribus ad necandum et infirmitates dandum hominibus et bestiis ; de quo unguento dedit cuidem equoBegriff: pili nigri Petri JacaudPerson: 3, sunt circa duo anniDatum: 1496, deinde uni eque Johannis GilleiriiPerson:  ; et quem et quam interfecitKorrektur überschrieben, ersetzt: eruntv ex illo unguento seu pulveribus.

Item confitetur interfecisse duos pueros, eosdem recipiendo de utero matrum, sunt quatuor anni vel circaDatum: 1494, quorum unus masculus erat, et erat Petro JacaudPerson: , et alius quedem filia, que erat Glaudio MartiniPerson: .

Item dicit audivisse a Francisco MarguetPerson: in dicta secta reddendo computum de maleficiis suis, necasse quandam filiam Glaudio MarguetPerson: eius nepoti.

Item confitetur quod a PascateBegriff: Datum: 1498 (beweglicher Feiertag) citra fuisse cum prenominatis in domo Johannis JacaudPerson: de nocteZeitspanne: nachts intrando per fenestram, et crediderunt necare quandam parvam filiam suam, eandem stringentesBegriff: per tibias. Sed non potuerunt eandem interficere, quia clamavit ; deinde pater surrexit, et tunc illi abierunt, deportantes cohopertoriumKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: coop[ertorium]w ab extra du brisBegriff: Sprachwechsel: Französisch.

Interrogata quomodo heretici vocant beatam virginem MariamPerson: , dixit quod eandem vocant RossazSprachwechsel: Französisch.

Interrogata in quibus sectis fuerit, dixit quod in tribus, videlicet in Vallibus Dompni MartiniOrt: , in furno Johannis JacaudPerson: de MonthobynOrt: , et En laz MolleryOrt: Sprachwechsel: Französisch seu Ressia de MolleriaOrt: .

Interrogata a quo tempore fuerit ultimate in secta, dixit quod sunt sex aut septem septimaneKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: annixDatum: September 1498. Et dum fuit vox super capcione hereticorum, heretici [S. 406]Seitenumbruchipsi dixerunt magistro eorum demoni quod timebant, ne caperentur ; qui respondit eis quod non timerent, quia ipsos preservaret, eosdem deffraudando.

Interrogata cur non fugit, respondit quod propter spem quam habebat in magistro suo, ut supra. Et quod libenter venisset ad confessionem, sed non erat ei possibile, quia demun eandem tenebat ne confiteretur ; quos eciam tenet ceteros hereticos, ut non veniant ad penitenciam. Et dum tales sentit ad penitenciam pervenire, eosdem acriter verberat.

Interrogata in qua secta ultimate fuit, respondit quod in septaAuffällige Schreibung dicti furni Johannis JacaudPerson: .

y–complicesMarginalie am linken Rand–y Interrogata de suis complicibus, respondit quod plures vidit homines et mulieres in dicta secta et in predictis ; et presertim Franciscum MarguetPerson: , Pernetum JacaudPerson: , Johannem RicharPerson: et dictam eius uxoremPerson: , quos cognovit et vidit realiter in vultu et loquela edentes, bibentes, demoni eorum magistro reverenciam et honorem facientes, et ceteros actus quos heretici soliti sunt facere.
Et ultraKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: utrz non fuit interrogata, sed per prefatum viceinquisitorem ad diem sequentemDatum: 6.11.1498 remissa, presentibus venerabili viro domino Laurencio CurvillionisPerson: canonicoBegriff: LausannensiOrganisation: et cellerarioBegriff: capituli, Johanne MonetiPerson: eiusdem domini famuloBegriff: , Francisco JacaudPerson: dicti loci castellanoBegriff: , Johanne SovajatPerson: gubernatoreBegriff: dicti loci, et pluribus aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.

6 novembre 1498

Alia repeticioBegriff: dicte YsabellePerson: Zentriert

Anno quo supra et die sexta mensis novembrisOriginaldatierung: 6.11.1498, [S. 407]Seitenumbruchper prefatum dominum viceinquisitorem dicta YsabellaPerson: interimKorrigiert aus: iterumaa fuit interrogata super complicibus ; que confitetur quod demun ipsis precipit quod faciant mori homines et animalia modo quo supra, dando eisdem sellarium secundum majus et minus homicidiumBegriff: , scilicet pro homine aliquando dat LX solidosWährung: 60 Schillinge , XLWährung: 40 Schillinge , secundum quod sciunt pactizare cum dicto demone, et pro quolibet animali interdum X solidosWährung: 10 Schillinge vel vigintiWährung: 20 Schillinge , et sic de singulis, etcAbkürzung. Et confitetur quod sunt tresDatum: 1496 aut quatuor anni vel circaDatum: 1495 quod dicta inquisita, Pernetus JacaudPerson: et Franciscus MarguetPerson: fecerunt cadere Petrum VincentPerson: dicti loci Dompni MartiniOrt: a quadam arbore pirus existente in villa predicta Dompni MartiniOrt: prope domum ipsius PetriPerson: , arte demonisBegriff:  ; qui erat cum ipsis. Quiquidem PetrusPerson: mortuus fuit.

ab–complicesMarginalie am linken Rand–ab Interrogata iterum de complicibus suis, confitetur ultra supranominatos vidisse realiter et cognovisse in predictis sectis, videlicet Francesiam JacaudPerson: de SugniensOrt: , necnon MargaritamPerson: uxorem Johannis DiserensPerson: de PeresOrt: , Girardum de MadalenaPerson: de BoctentOrt: et Johannem PilletPerson: de Sancto CiriacoOrt: , agentes honorem et reverenciam demoni facientes, et ceteros actus quos etcAbkürzung.
Et ultra non fuit interrogata, sed remissa per prefatum dominum viceinquisitorem [S. 408]Seitenumbruchad se advisandum ad horam vesperorumZeit, presentibus venerabili viro domino Laurencio CurvillionisPerson: canonico LausannensiOrganisation: et cellerario dicti capituli LausannensisOrganisation: , dompno Johanne VuystonisPerson: cappellanoBegriff: vicarioBegriff: dicti loci Dompni MartiniOrganisation: , Johanne SovajatPerson: , Petro GrantPerson: , Francisco JacaudPerson: castellano dicti loci, et pluribus aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.

6 novembre 1498, plus tard

Alia repeticio cum conclusione processus dicte Ysabelle PeratPerson: Zentriert

Anno et die premissisOriginaldatierung: 6.11.1498, hora vesperorumZeitspanne: abends, predicta YsabellaPerson: per supradictum dominum viceinquisitorem fuit interrogata super maleficiis per eam perpetratis. Que respondit alia nescire preter illa que superius confessata est.

ac–complicesMarginalie am linken Rand–ac Interrogata super complicibus suis, dixit et confitetur se vidisse et realiter cognovisse in supradictis sectis ut supra dictum est, scilicet Franciscum MarguetPerson: , Pernetum JacaudPerson: , Johannem RicharPerson: et eius uxoremPerson: , Francesiam JacodPerson: de SugniensOrt: , JohannemPerson: filium dicti Johannis RicharPerson: , MargaritamPerson: uxorem Johannis DiserensPerson: de PeresOrt: , Girardum de Laz MagdelleynazSprachwechsel: FranzösischPerson: de Pollie PictetOrt: , Glaudium Agnar Le MagnynSprachwechsel: FranzösischPerson: de BoctentOrt: , et Petrum Menestrey seniorisPerson: etatis, et Johannem PilletPerson: de Sancto CiriacoOrt: , agentes et facientes ut supra dictum est.
Et juravit [S. 409]Seitenumbruchin manibus dicti domini viceinquisitoris super sanctis Dei euvangeliis omnia per ipsumKorrigiert aus: ipsaad superius confessata fore vera, et illa vult manutenere coram omnibus.
Tunc prefatus dominus viceinquisitor dixit prefate confitenti si vellet conclusionem fieri super dicto suo processu et finem imponere. Quequidem dicta YsabellaPerson: prefatum dominum viceinquisitorem rogavit ut concluderet et finem imponeret dicto eius processui, se submictens de non in contrarium veniendo, renunciando juribus, etcAbkürzung.

Illico comparuit venerandus dominus procurator sacre fideiBegriff: coram dicto viceinquisitore, petens concludi super dicto suo processu et conclusionem fieri. Et tunc, prefatus dominus viceinquisitor conclusit ae–conclusio processusMarginalie am linken Rand–ae et finem dicto processui imposuit, presentibus venerabili domino Laurencio CurvillionisPerson: canonico LausannensiOrganisation: et cellerario venerabilis capituli LausannensisOrganisation: , necnon Francisco JacaudPerson: castellano dicti loci Dompni MartiniOrganisation: , Petro Pillet alias GrantPerson: , Johanne SovajatPerson: gubernatore ipsius loci, Girardo dou ForPerson: , Petro SilvestrozPerson: et Glaudio VincentPerson: , omnibus dicti loci Dompni MartiniOrt: testibus ad premissa vocatis et rogatis.4

De dicti domini viceinquisitoris precepto

[Unterschrift:] AndreasIn der Vorlage: as ThovaciiPerson: Notarzeichen

[S. 410]Seitenumbruch

[S. 411]Seitenumbruch

[S. 412]Seitenumbruch

[S. 413]Seitenumbruch

[S. 414]Seitenumbruch

Anmerkungen

  1. Korrigiert aus: deputato.
  2. Marginalie am linken Rand.
  3. Marginalie am linken Rand.
  4. Korrigiert aus: nigro.
  5. Marginalie am linken Rand.
  6. Korrigiert aus: elapsi.
  7. Streichung durch einfache Durchstreichung: quid.
  8. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: duas.
  9. Streichung durch einfache Durchstreichung: Dom[pni Martini].
  10. Korrigiert aus: biberunt.
  11. Korrigiert aus: carnes.
  12. Streichung durch einfache Durchstreichung: d.
  13. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: fuit.
  14. Streichung durch einfache Durchstreichung: computum.
  15. Korrigiert aus: oribus.
  16. Korrigiert aus: faciant.
  17. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: parIn der Vorlage: p.
  18. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  19. Korrigiert aus: Et.
  20. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  21. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  22. Korrektur überschrieben, ersetzt: erunt.
  23. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: coop[ertorium].
  24. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: anni.
  25. Marginalie am linken Rand.
  26. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: utr.
  27. Korrigiert aus: iterum.
  28. Marginalie am linken Rand.
  29. Marginalie am linken Rand.
  30. Korrigiert aus: ipsa.
  31. Marginalie am linken Rand.
  1. Le même nom de démon est évoqué par Marguerite DiserensPerson: (SDS VD D 1 23-1 : ACV, Ac 29, p. 358, 361).
  2. Cette expression pourrait signifier« Mêlez ! Mêlez ! » ou « Mélangez-vous ! Mélangez-vous ! ». On retrouve cette formule dans le traité des « Errores Gazariorum » (Ostorero et al. 1999, p. 290 et 308), ainsi que dans le procès de Pierre AntoinePerson: de 1449 (SDS-VD-D_1-6-1.xm : ACV, Ac 29, p. 108). Pour d’autres occurrences du terme « meclet » ou « mescle » cf. Ostorero et al. 1999, p. 291, n. 2.
  3. Dans le procès de François MarguetPerson: , Pierre JacaudPerson: , frère du châtelain François JacaudPerson: , accuse FrançoisPerson: d’être à l’origine de la mort de ses vaches (SDS VD D 1 21-1 : ACV, Ac 29, p. 370).
  4. La sentence de bannissement contre Isabelle PeratPerson: et François MarguetPerson: est rendue le 14 novembre 1498Datum: 14.11.1498 par Laurent CurvillionPerson: . Elle est conservée aux Archives de l’Etat de Neuchâtel (AEN, Archives anciennes, AS–E24.3, éditée par Morerod dans Ostorero 2007, p. 489–492 et analysé p. 481–487).