check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 22-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, von Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega und Martine Ostorero

Zitation: SDS VD D 1 22-1

Lizenz: CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Isabelle Perat, de Peyres

1498 November 5 – 6. [Château de Dommartin]

Isabelle Perat, de Dommartin, arrêtée sur plainte pour crime d’hérésie, comparait le 5 novembre 1498 devant le vice-inquisiteur François Fossaud, au château de Dommartin. Interrogée par ce dernier, elle ratifie les aveux faits auparavant lors des trois premières monitions au château de Menthon à Lausanne ; elle dénonce quatre personnes (3 hommes et une femme), y compris l’inculpé François Marguet. Le lendemain, elle ratifie et complète ses aveux à deux reprises ; elle ajoute en même temps les noms de sept autres complices (5 hommes et 2 femmes), y compris ceux des inculpés Marguerite Diserens et Pierre Menetrey. Le même jour, le procès est clos. Les actes s’arrêtent ici, mais nous savons qu’Isabelle a été finalement condamnée au bûcher par le Chapitre de Lausanne, seigneur temporel de Dommartin.

Les procès de François Marguet (SDS VD D 1 21-1 : ACV, Ac 29, p. 365–396), Isabelle Perat (SDS VD D 1 22-1 : ACV, Ac 29, p. 399–414), Marguerite Diserens (SDS VD D 1 23-1 : ACV, Ac 29, p. 349–364) et Pierre des Sauges alias Menetrey (SDS VD D 1 24-1 : ACV, Ac 29, p. 415–438) ont tous été intentés en 1498 au château de Dommartin et présidés par le vice-inquisiteur François Fossaud. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée à Dommartin, après la première vague soixante ans auparavant.

Le procès d’Isabelle Perat occupe les pages 399 à 414 du registre Ac 29 ; les pages 400 et 410 à 414 ont été laissées en blanc. Les actes sont rédigés par le notaire André Thovacin et authentifiés à l’aide de son signet, tout comme les trois autres procès du dossier « Dommartin 1498 ». Il est aussi l’auteur des titres et des notes marginales ajoutées tout au long des procès. La page de garde du cahier (p. 399) contient aussi une annotation de type comptable d’une main inconnue.

Editionstext

Processus YsabellePerson: relicte
Johannis PeratPerson: de PeresOrt:
parrochie Dompni MartiniOrt:
1498Originaldatierung: 1.1.1498 – 31.12.1498
Rechtssbündig

[S. 400]Seitenumbruch
[S. 401]Seitenumbruch

Processus YsabellePerson: relicte
Johannis PeratPerson: de PeresOrt: parrochie
Dompni MartiniOrt: .
Rechtssbündig


Anno Domini millesimo quatercentesimo nonagesimo
octavo et die quinta mensis novembris
Originaldatierung: 5.11.1498
, sequitur
processus YsabellePerson: relicte Johannis PeratPerson: de
PeresOrt: parrochie Dompni MartiniOrt: , que pro clama
in crimine heresisBegriff: fuit detenta coram venerabili patre
fratre Francisco FossaudiPerson: ordinis Predicatorum conventus Beate
Marie Magdalene Lausannensis
Organisation:
, viceinquisitoreBegriff: generali
in civitatibus et dyocesibus LausannensiOrt: , GebennensiOrt: et SedunensiOrt:
auctoritate apostolica specialiter deputatusKorrigiert: deputatoa, fuit adducta
et per eum interrogata super dicto crimine de veritate
b–confessioMarginalie am linken Rand–b dicenda ; que respondit et confitetur esse hereticaBegriff: , prout
LausanneOrt: in castro MenthoniOrt: in prima, secunda et tercia
monicioneBegriff: confessa est, et confitetur in modum qui
sequitur. Et confitetur :
Quod sunt novemDatum: 1489 aut decem anni vel circa
quod die una
Datum: 1488
, veniendo de ecclesia Dompni MartiniOrt:
sub castroOrt: eiusdem loci cum uxorePerson: Johannis
Richar
Person:
dicti loci Dompni MartiniOrt: , dicta uxor
dicti Johannis RicharPerson: vocata GuillemetaPerson: dixit
eidem inquisite : « Tu habes multos emulos et
multa tibi improperantur ; sed si velis michi
acquiescere, faciam te vindicare de inimicis tuis »
.
Que respondit : « Quid vis quod faciam ? ». Ad illa :
c–negacio DeiMarginalie am linken Rand–c « Oportet quod tu neges Deum, sanctum batismiaAuffällige Schreibung
et virginem MariamPerson:  »
. Que YsabellaPerson: acquievit ;
[S. 402]Seitenumbruchet die illa de sero, ipsa YsabellaPerson: cum GuillemetaPerson:
predicta iverunt ad vallem subtus castrum predictum
Dompni MartiniOrt: . Et ibidem reperierunt demonemBegriff:
in specie hominis vestitum magistroKorrigiert: nigrod, cuius
nomen erat BrunetPerson: 1 ; qui alloquutus est eidem
YsabellePerson: ad vocem dicte Guillemete RichardazPerson:  : « Si
velis negare Deum creatorem tuum, sanctum batismia
et virginem MariamPerson: , te vindicabo de inimicis tuis, et
michi facere homagiumBegriff:  »
. Tunc ipsa inquisita
ad vocem dicti demonis negavit Deum creatorem
celi et terre, sanctum batismia, preter virginem MariamPerson:  ;
et hoc facto, dictus demunBegriff: se mutavit in
speciem catiBegriff: nigri, et obsculata est eum sub cauda,
e–homagiumMarginalie am linken Rand–e et dixit quod erat frigidus ; qui dictus demun eidem
tradidit certas pecunias quas eduxit in bursa
sua, deinde ad quandam suam archam. Et post certi
temporis elapsisKorrigiert: elapsif, reperit frondes quercus in arca
sua loco pecuniarum. Et quolibet annoWiederholte Zeitspanne: 1 Jahr, dicta inquisita
dabat eidem demoni unum pullum prohiciendo
extra domum suam, qui a tunc numquam videbatur.

Interrogata quid ultra gsibi demun precipit,
respondit quod iret ad sectamBegriff: cum ceteris hereticis, et
quod non defficeret. Unde post h–dies octoKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: duas–h,
ipsa ivit ad sectam ad locum Vallium Dompni
Martini
Ort:
subtus castrum i, versus quendam potem.
Et ibidem erat demun in specie hominis, et plures
alii homines, tam mares quam mulieres, et ignis
perseiBegriff: colloris et candele ; et ibidem comederunt et
biberumKorrigiert: biberuntj, scilicet panem, vinum, et carnes in quibus
erant canesKorrigiert: carnesk humaneBegriff: parvorum puerorum.
[S. 403]Seitenumbruch

Interrogata ubi accipiunt illas carnes, dixit
quod iverunt ad domum Johannis JacaudPerson: et interfeceruntBegriff:
quendam parvum masculum ex alia muliere, intrantes
per fenestram de nocteZeitspanne: nachts ; quem necavit Pernetus JacaudPerson: .
Et dum sepultus in cimisterioOrt: ecclesie Dompni MartiniOrt: ,
nocteZeitspanne: nachts una paulo post, Franciscus MarguetPerson: et Pernetus
Jacaud
Person:
iverunt deterratum et deportaverunt
ad synagogamBegriff: et coxerunt ; deinde l comederunt.

Interrogata quid faciebant de ossibus dictorum
puerorum, respondit igni cremantur ; deinde
faciunt pulveresBegriff: ad nocendum hominibus et bestiis
arte demonisBegriff: .

Interrogata qui fueruntKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: fuitm in occisione dicti pueri,
respondit quod Johannes RicharPerson: , dicta eius uxorPerson: , Pernetus
Jacaud
Person:
et Franciscus MarguetPerson: , ut n audivit ab
auribusKorrigiert: oribuso eorum reddidisse computum dicti negocii magistro
eorum in dicta secta.

Interrogata quid ibidem demun dixit ipsis, respondit
quod ipse precipit quod faciamKorrigiert: faciantp omnia mala que facere
poterunt ; et presertim, quod tradant mortem hominibus
et bestiis ; et ibidem unusquisque reddit computum eidem
demoni de maleficiisBegriff: suis secundum majus et
minus, prout egerunt.

Interrogata quid ultra faciunt in septaBegriff: , respondit quod
clamant : « Meclet ! Meclet ! »2. Et homines illo tunc
habitant cum mulieribus modo sodometicoBegriff:  ; et
quod Petrus de GrangiaPerson: de MontOrt: habitabat cum ea.
[S. 404]Seitenumbruch

Interrogata si alius habitavit cum ea in sinagogaBegriff: ,
dixit quod sic, scilicet demun, magister suus, in specie hominis
semel ; et quod semen erat frigidissimum ; et ita quod
post fuit valde infirma.

Interrogata quid fecerunt post in dicta secta, dixit
quod dictus demun se mutavit in speciem cati
et quod omnes, tam homines quam mulieres, obsculabant
eum sub cauda.

Interrogata quomodo ibat ad sectam, dixit quod demun
sibi tradidit baculumBegriff: unum parvum et haulobostrumBegriff:
plenum certo unguentoBegriff: , de quo ungebat dictum
baculum, et ponebat inter suas tibias, dicens : « Vaz,
de parKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: pparq le dyableBegriff: , vaz !
Sprachwechsel: Französisch
 »
. Quo facto, immediate
erat illuc.

Item dixit quod demun sibi precepit quod, cum acciperet
aquam benedictam, quod [debet]Auslassung, sinngemäss ergänztr prohicere a destris et sinistris, et
non supra se. Et ad vocem demonis vituperavit
sanctam crucem, sepe dum reperiebat, spuendo in
eam et conculcando pedibus. ExKorrigiert: Ets est diu, semel in
PascateBegriff:
Datum: beweglicher Feiertag
, [vidit]Auslassung, sinngemäss ergänztt Franciscum MarguetPerson: portasse sacrum corpus
Domini
Begriff:
ad sectam, videlicet ad furnum Johannis JacaudPerson:
de MonthobynOrt:  ; et fricando eum, evanuit ab oculis
eorum.

Item confitetur quod demun eandem semel verberavit
in secta [in]Auslassung, sinngemäss ergänztu Valium Dompni MartiniOrt: , eo quod non fecerat satis
mali.

Interrogata super maleficiis, confitetur quod demun sibi
tradidit unum halobaustrumBegriff: repletum unguento
[S. 405]Seitenumbruchet pulveribus ad necandum et infirmitates dandum
hominibus et bestiis ; de quo unguento dedit cuidem equoBegriff:
pili nigri Petri JacaudPerson: 3, sunt circa duo anniDatum: 1496, deinde
uni eque Johannis GilleiriiPerson:  ; et quem et quam interfecitKorrektur überschrieben, ersetzt: eruntv
ex illo unguento seu pulveribus.

Item confitetur interfecisse duos pueros, eosdem
recipiendo de utero matrum, sunt quatuor anni
vel circa
Datum: 1494
, quorum unus masculus erat, et erat
Petro JacaudPerson: , et alius quedem filia, que erat Glaudio
Martini
Person:
.

Item dicit audivisse a Francisco MarguetPerson: in dicta
secta reddendo computum de maleficiis suis, necasse
quandam filiam Glaudio MarguetPerson: eius nepoti.

Item confitetur quod a PascateBegriff: Datum: 1498 (beweglicher Feiertag) citra fuisse cum
prenominatis in domo Johannis JacaudPerson: de nocteZeitspanne: nachts
intrando per fenestram, et crediderunt necare quandam
parvam filiam suam, eandem stringentesBegriff: per tibias. Sed
non potuerunt eandem interficere, quia clamavit ;
deinde pater surrexit, et tunc illi abierunt,
deportantes cohopertoriumKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: coop[ertorium]w ab extra du brisBegriff: Sprachwechsel: Französisch.

Interrogata quomodo heretici vocant beatam virginem
MariamPerson: , dixit quod eandem vocant RossazSprachwechsel: Französisch.

Interrogata in quibus sectis fuerit, dixit quod in tribus, videlicet
in Vallibus Dompni MartiniOrt: , in furno Johannis
Jacaud
Person:
de MonthobynOrt: , et En laz MolleryOrt: Sprachwechsel: Französisch seu
Ressia de MolleriaOrt: .

Interrogata a quo tempore fuerit ultimate in secta, dixit quod
sunt sex aut septem septimaneKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: annixDatum: September 1498. Et
dum fuit vox super capcione hereticorum, heretici
[S. 406]Seitenumbruchipsi dixerunt magistro eorum demoni quod timebant,
ne caperentur ; qui respondit eis quod non timerent, quia
ipsos preservaret, eosdem deffraudando.

Interrogata cur non fugit, respondit quod propter spem quam
habebat in magistro suo, ut supra. Et quod libenter
venisset ad confessionem, sed non erat ei possibile,
quia demun eandem tenebat ne confiteretur ; quos eciam
tenet ceteros hereticos, ut non veniant ad penitenciam.
Et dum tales sentit ad penitenciam pervenire, eosdem
acriter verberat.

Interrogata in qua secta ultimate fuit, respondit quod in
septaAuffällige Schreibung dicti furni Johannis JacaudPerson: .

y–complicesMarginalie am linken Rand–y Interrogata de suis complicibus, respondit quod plures vidit
homines et mulieres in dicta secta et in predictis ; et
presertim Franciscum MarguetPerson: , Pernetum JacaudPerson: , Johannem
Richar
Person:
et dictam eius uxoremPerson: , quos cognovit et
vidit realiter in vultu et loquela edentes, bibentes,
demoni eorum magistro reverenciam et honorem facientes,
et ceteros actus quos heretici soliti sunt facere.
Et
ultraKorrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: utrz non fuit interrogata, sed per prefatum viceinquisitorem
ad diem sequentemDatum: 6.11.1498 remissa, presentibus venerabili viro domino
Laurencio CurvillionisPerson: canonicoBegriff: LausannensiOrganisation: et cellerarioBegriff:
capituli, Johanne MonetiPerson: eiusdem domini famuloBegriff: , Francisco
Jacaud
Person:
dicti loci castellanoBegriff: , Johanne SovajatPerson: gubernatoreBegriff:
dicti loci, et pluribus aliis testibus ad premissa vocatis
et rogatis.

Alia repeticioBegriff: dicte YsabellePerson: Zentriert


Anno quo supra et die sexta mensis novembrisOriginaldatierung: 6.11.1498,
[S. 407]Seitenumbruchper prefatum dominum viceinquisitorem dicta
YsabellaPerson: interimKorrigiert: iterumaa fuit interrogata super complicibus ;
que confitetur quod demun ipsis precipit quod faciant
mori homines et animalia modo quo supra,
dando eisdem sellarium secundum majus et minus
homicidiumBegriff: , scilicet pro homine aliquando dat LX
solidos
Währung: 60 Schillinge
, XLWährung: 40 Schillinge , secundum quod sciunt pactizare cum
dicto demone, et pro quolibet animali interdum
X solidosWährung: 10 Schillinge vel vigintiWährung: 20 Schillinge , et sic de singulis, etcAbkürzung.
Et confitetur quod sunt tresDatum: 1496 aut quatuor anni
vel circa
Datum: 1495
quod dicta inquisita, Pernetus JacaudPerson:
et Franciscus MarguetPerson: fecerunt cadere Petrum VincentPerson:
dicti loci Dompni MartiniOrt: a quadam arbore pirus
existente in villa predicta Dompni MartiniOrt: prope
domum ipsius PetriPerson: , arte demonisBegriff:  ; qui erat
cum ipsis. Quiquidem PetrusPerson: mortuus fuit.

ab–complicesMarginalie am linken Rand–ab Interrogata iterum de complicibus suis, confitetur
ultra supranominatos vidisse realiter et cognovisse
in predictis sectis, videlicet Francesiam JacaudPerson: de
SugniensOrt: , necnon MargaritamPerson: uxorem Johannis
Diserens
Person:
de PeresOrt: , Girardum de MadalenaPerson:
de BoctentOrt: et Johannem PilletPerson: de Sancto CiriacoOrt: ,
agentes honorem et reverenciam demoni
facientes, et ceteros actus quos etcAbkürzung.
Et ultra
non fuit interrogata, sed remissa per
prefatum dominum viceinquisitorem
[S. 408]Seitenumbruchad se advisandum ad horam vesperorumZeit, presentibus
venerabili viro domino Laurencio CurvillionisPerson:
canonico LausannensiOrganisation: et cellerario dicti capituli LausannensisOrganisation: , dompno
Johanne VuystonisPerson: cappellanoBegriff: vicarioBegriff: dicti loci
Dompni MartiniOrganisation: , Johanne SovajatPerson: , Petro GrantPerson: ,
Francisco JacaudPerson: castellano dicti loci, et pluribus
aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.

Alia repeticio cum conclusione
processus dicte Ysabelle PeratPerson:
Zentriert


Anno et die premissisOriginaldatierung: 6.11.1498, hora vesperorumZeitspanne: abends,
predicta YsabellaPerson: per supradictum dominum
viceinquisitorem fuit interrogata super maleficiis per
eam perpetratis. Que respondit alia nescire
preter illa que superius confessata est.

ac–complicesMarginalie am linken Rand–ac Interrogata super complicibus suis, dixit et
confitetur se vidisse et realiter cognovisse
in supradictis sectis ut supra dictum est,
scilicet Franciscum MarguetPerson: , Pernetum JacaudPerson: , Johannem
Richar
Person:
et eius uxoremPerson: , Francesiam JacodPerson: de SugniensOrt: ,
JohannemPerson: filium dicti Johannis RicharPerson: , MargaritamPerson:
uxorem Johannis DiserensPerson: de PeresOrt: , Girardum
de Laz MagdelleynazSprachwechsel: Französisch
Person:
de Pollie PictetOrt: ,
Glaudium Agnar Le MagnynSprachwechsel: FranzösischPerson: de BoctentOrt: , et
Petrum Menestrey seniorisPerson: etatis, et Johannem
Pillet
Person:
de Sancto CiriacoOrt: , agentes et
facientes ut supra dictum est.
Et juravit
[S. 409]Seitenumbruchin manibus dicti domini viceinquisitoris
super sanctis Dei euvangeliis omnia per ipsumKorrigiert: ipsaad superius
confessata fore vera, et illa vult manutenere
coram omnibus.
Tunc prefatus dominus viceinquisitor
dixit prefate confitenti si vellet conclusionem fieri super
dicto suo processu et finem imponere. Quequidem
dicta YsabellaPerson: prefatum dominum viceinquisitorem rogavit ut
concluderet et finem imponeret dicto eius processui, se
submictens de non in contrarium veniendo, renunciando juribus,
etcAbkürzung.

Illico comparuit venerandus dominus procurator sacre fideiBegriff:
coram dicto viceinquisitore, petens concludi
super dicto suo processu et conclusionem fieri. Et
tunc, prefatus dominus viceinquisitor conclusit
ae–conclusio processusMarginalie am linken Rand–ae et finem dicto processui imposuit, presentibus
venerabili domino Laurencio CurvillionisPerson: canonico LausannensiOrganisation: et
cellerario venerabilis capituli LausannensisOrganisation: , necnon
Francisco JacaudPerson: castellano dicti loci Dompni
Martini
Organisation:
, Petro Pillet alias GrantPerson: , Johanne
Sovajat
Person:
gubernatore ipsius loci, Girardo dou
For
Person:
, Petro SilvestrozPerson: et Glaudio VincentPerson: ,
omnibus dicti loci Dompni MartiniOrt: testibus ad
premissa vocatis et rogatis.4

De dicti domini viceinquisitoris precepto

[Unterschrift:] asAndreas ThovaciiPerson: Notarzeichen
[S. 410]Seitenumbruch
[S. 411]Seitenumbruch
[S. 412]Seitenumbruch
[S. 413]Seitenumbruch
[S. 414]Seitenumbruch

Anmerkungen

  1. Korrigiert: deputato.
  2. Marginalie am linken Rand.
  3. Marginalie am linken Rand.
  4. Korrigiert: nigro.
  5. Marginalie am linken Rand.
  6. Korrigiert: elapsi.
  7. Streichung durch einfache Durchstreichung: quid.
  8. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: duas.
  9. Streichung durch einfache Durchstreichung: Dom[pni Martini].
  10. Korrigiert: biberunt.
  11. Korrigiert: carnes.
  12. Streichung durch einfache Durchstreichung: d.
  13. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: fuit.
  14. Streichung durch einfache Durchstreichung: computum.
  15. Korrigiert: oribus.
  16. Korrigiert: faciant.
  17. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: ppar.
  18. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  19. Korrigiert: Et.
  20. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  21. Auslassung, sinngemäss ergänzt.
  22. Korrektur überschrieben, ersetzt: erunt.
  23. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: coop[ertorium].
  24. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: anni.
  25. Marginalie am linken Rand.
  26. Korrektur auf Zeilenhöhe, ersetzt: utr.
  27. Korrigiert: iterum.
  28. Marginalie am linken Rand.
  29. Marginalie am linken Rand.
  30. Korrigiert: ipsa.
  31. Marginalie am linken Rand.
  1. Le même nom de démon est évoqué par Marguerite DiserensPerson: (SDS VD D 1 23-1 : ACV, Ac 29, p. 358, 361).
  2. Cette expression pourrait signifier« Mêlez ! Mêlez ! » ou « Mélangez-vous ! Mélangez-vous ! ». On retrouve cette formule dans le traité des « Errores Gazariorum » (Ostorero et al. 1999, p. 290 et 308), ainsi que dans le procès de Pierre AntoinePerson: de 1449 (SDS-VD-D_1-6-1.xm : ACV, Ac 29, p. 108). Pour d’autres occurrences du terme « meclet » ou « mescle » cf. Ostorero et al. 1999, p. 291, n. 2.
  3. Dans le procès de François MarguetPerson: , Pierre JacaudPerson: , frère du châtelain François JacaudPerson: , accuse FrançoisPerson: d’être à l’origine de la mort de ses vaches (SDS VD D 1 21-1 : ACV, Ac 29, p. 370).
  4. La sentence de bannissement contre Isabelle PeratPerson: et François MarguetPerson: est rendue le 14 novembre 1498Datum: 14.11.1498 par Laurent CurvillionPerson: . Elle est conservée aux Archives de l’Etat de Neuchâtel (AEN, Archives anciennes, AS–E24.3, éditée par Morerod dans Ostorero 2007, p. 489–492 et analysé p. 481–487).